Jubilerende Haitink voert het RFO naar grote hoogte (****)

Bernard Haitink vierde zaterdagmiddag in een stampvol Concertgebouw zijn zestigjarig dirigentenjubileum. Hij deed dat met het Radio Filharmonisch (RFO), het orkest waarmee hij op 19 juli 1954 bij de dirigentencursus van de Nederlandse Radio Unie zijn allereerste, aarzelende schreden op het wankele pad van roem en eer had gezet. Wat niemand toen kon bevroeden, en de destijds 25-jarige even verlegen als bevlogen Haitink wel als laatste, was dat hij zou uitgroeien tot één van de werkelijk grote dirigenten van zijn tijd.

Het eerste stuk dat Haitink met een echt orkest dirigeerde was Wagners Vorspiel-Liebestod uit Tristan und Isolde. Hoe dat toen heeft geklonken, weet bijna niemand meer. Hoe datzelfde stuk zaterdag - zestig jaar later - klonk, zullen de tweeduizend aanwezigen nooit meer vergeten. Vanaf de eerste, tastende harmonieën, waarin de zwaartekrachtwerking van de tonaliteit tijdelijk wordt opgeheven, tot aan de slotmaten, waarin die tonaliteit met een lichtgevend B groot op een diep ontroerende manier wordt bevestigd, werden de leden van het RFO door Haitink betoverd. Ze stegen boven zichzelf uit.

Ervaren
De tederheid die Haitink aan het strijkerscorps wist te ontlokken , was oogvochtgenererend, al onttrok de vraag hóe hij dat deed zich aan de rationaliteit. Het bleef fascinerend te zien hoe weinig hij nodig had om zijn wensen en bedoelingen op het orkest over te brengen. Zo veel oproepen en teweegbrengen met zo weinig gebaren, is alleen de allergrootsten gegeven en met geen duizend masterclasses is dat ooit op aspirerende dirigenten over te brengen. Net zo min als je kunt leren 85 te zijn, met zes decennia dirigeerervaring in de ransel. Je bent het, of je bent het niet.

Het RFO ging voor Haitink door het vuur, wat hoopvol stemt, aangezien het er naar uitziet dat 's lands beroemdste dirigent, als we zijn recentste uitlatingen juist interpreteren, het voor zijn Nederlandse orkestproducties met dit omroeporkest zal moeten stellen. Een verzoening met het Koninklijk Concertgebouworkest (KCO), dat volgend jaar ook een jubileum met hem heeft te vieren - de samenwerking van 55 jaar - laat nog steeds op zich wachten.

Vervangen sopraan
Nu is het RFO een goed orkest, maar het is geen KCO. Dat werd zonneklaar na Alban Bergs grijzig gespeelde Sieben frühe Lieder, gezongen door sopraan Anne Schwanewilms, die op het laatste moment was ingesprongen (hulde) voor Christiane Karg, maar die niet boven de materie leek te staan. Ze zong te zacht, te veel op de rem en het orkest gaf onvoldoende kleur aan Bergs toch prachtig georkestreerde vroege liedzettingen. Maar met de zin 'Sankt Peter im Himmel sieht zu!' in de finale van Mahlers Vierde symfonie maakte Schwanewilms alles goed, en meer.

De Vierde, één van de weinige symfonieën van Mahler die Haitink nog graag dirigeert, was een wonder van doorzichtigheid, volledig ontdaan van interpretatiedrang en daardoor een verbluffend voorbeeld van muzikale onthechting. Helaas kon het RFO Haitink hier niet altijd volgen in zijn poëtische fluisteringen. Zurückhaltend en pianissimo waren voor de houtblazers in het verder ongelooflijk mooie Ruhevoll (poco adagio) onbereikbare idealen.

Haitink moest na het slotakkoord drie keer terugkomen op het rostrum, waar hij het grote applaus met de bekende onpeilbare glimlach ontving. Te hopen is dat hij gauw terugkeert.
Erik Voermans

Het concert wordt vanavond om 24.00 uur uitgezonden op NPO2