Jeroen van Merwijk (1955-2021) was geen kunstenaar voor de lol

Hij was gelukkig, zei Jeroen van Merwijk in november in een gesprek met Het Parool. En nu hij erover nadacht: misschien zelfs gelukkiger dan ooit. Zeker, Van Merwijk wist dat zijn leven zich niet meer in jaren, maar nog slechts in maanden voor hem uitstrekte. Maar de dodelijke vorm van darmkanker waaraan hij leed, had hem tegen de verwachtingen in een uitermate opgeruimd gevoel bezorgd.

Van Merwijk legde zich neer bij zijn eigen naderende einde en vierde vooral de verlossing van alles waaraan hij de afgelopen jaren een hekel had gekregen. Het geploeter voor halflege zalen bijvoorbeeld. De bijbehorende financiële onzekerheid. En vooral de permanente vraag of wat hij maakte wel goed genoeg was. Want, zo zei hij met typisch Van Merwijkse humor, kunstenaar ben je duidelijk niet voor je lol.

Ja, op deze manier wilde hij nog wel even door. Hij had zich erbij neergelegd dat hem de kracht ontbrak om nog eens langs de Nederlandse podia te trekken, maar schilderen ging nog wel. Dat hij deed hij nu dagelijks. “Een plaat van Dylan of Lou Reed op en geen gezeik aan m’n kop.” Het liefst uren achtereen. “Het leven dat ik ambieerde toen ik op kunstacademie zat,” constateerde hij tevreden.

De vorm die moest schuren

Woensdagochtend is Jeroen van Merwijk dan toch overleden. Hij stierf in zijn huis in Zuid-Frankrijk met naast zich zijn grote liefde Jeannette. De afgelopen dagen belde hij vrienden in Nederland om afscheid te nemen. Veel vakbroeders uit het cabaret. Want hoewel hij het grote publiek nooit voor zich won, waardeerden zijn collega’s hem hogelijk. Zij begrepen volgens Van Merwijk wat hij maakte: het pure cabaret. De vorm die moest schuren. ‘Je moet in de zaal een beetje een hekel krijgen aan die vent op het podium, die steeds vertelt wat je nu net niet wil horen,’ zei hij.

Maar ja, daar scoor je in Nederland geen populariteitspunten mee. Hoe goed liedjes als Ik kan je dromen, Alle mannen moeten dood of Kan iemand mij vertellen wie ik ben ook zijn. Van Merwijk wilde andere collega’s niet afvallen, maar waarmee zij scoorden, heette ‘entertainment’, geen cabaret. Van Merwijk maakte 23 voorstellingen waarvan de 20ste de titel Er zijn nog kaarten droeg. Hij droeg zijn lot met vrolijk gekrenkte trots. “Ik heb mijn plek gevonden. Aan de rand,” zei hij in november.

Harrie Jekkers

Met smaak vertelde hij over de tournee die hij in 2015 maakte met zijn goede vriend, de uit zijn pensioen teruggekomen Harrie Jekkers. Opeens puilden de zalen uit. Maar niet vanwege zijn liedjes, werd Van Merwijk keer op keer duidelijk.

Het toppunt was die toeschouwer van een zijn latere soloshows die hem vertelde ‘te hebben genoten van zijn eerste keer bij Jeroen van Merwijk’. Ging hij vaker naar cabaret, wilde Van Merwijk weten. Jazeker, vertelde de man, hij was een paar jaar eerder naar Harrie Jekkers geweest. Die had opgetreden met een andere cabaretier. Maar wie? Daar kon hij nu niet meer opkomen.

Een als onheilstijding vermomd levenselixer

De laatste tournee die Van Merwijk voltooide, was een oudejaarsconference over het jaar 2019 met de bij nader inzien omineuze titel Was volgend jaar maar vast voorbij. Niet lang na de jaarwisseling kreeg Van Merwijk zijn diagnose: ongeneeslijk ziek. De bericht bleek een als onheilstijding vermomd levenselixer.

Plots lukte het Van Merwijk – in de wieg gelegd voor misantropie en zelfhaat – zijn eigen leven in veel vergevingsgezinder licht te zien. Plots bleek hij een ander type mens dan zelf gedacht. “Je wordt door die kanker absoluut liever. Omdat je ook veel meer zachtheid ervaart, ga je die ook teruggeven. Dat is eigenlijk veel beter, had ik veel eerder moeten doen.”

Kanker voor beginners

De publiciteit rond zijn ziekte leverde hem nog meer goeds op. Zijn schilderwerk vloog plotseling zijn webshop uit, een grote overzichtstentoonstelling is in de maak. Voor zijn theaterwerk kreeg hij een Edison Oeuvreprijs. En zijn belevenissen als kankerpatiënt vervatte hij in een goed verkochte instructiegids: Kanker voor beginners.

De toon was daarin nooit die van de zieke op weg naar zijn laatste ademstoot. Van Merwijk koos voor lucht en humor. “Er valt heel veel te lachen als kankerpatiënt,” constateerde hij. “Als je tenminste oog hebt voor het absurde. Maar dat heb ik gelukkig mijn hele leven gehad.”