PlusTen slotte
Japanse schrijver en Nobelprijswinnaar Kenzaburo Oë (88) overleden
De Japanse schrijver Kenzaburo Oë is op 88-jarige leeftijd overleden. Oë, die diep beïnvloed was door de verhalen uit zijn jeugd, was na Yasunari Kawabata de tweede Japanse auteur die de Nobelprijs voor Literatuur won, in 1994.
Uitgeverij Kodansha maakte het overlijden van Oë maandag bekend.
Kenzaburo Oë werd geboren op 31 januari 1935 in het dorp Ose op het eiland Shikoku, een van de vier hoofdeilanden van Japan. Zijn familie leefde er al eeuwen en niemand van zijn voorouders had ooit het dorpje in de vallei verlaten. De vrouwen uit de familie waren de verhalenvertellers die de historische gebeurtenissen en legendes doorgaven. Die verhalen uit zijn jeugd hebben Oë diep beïnvloed.
De Tweede Wereldoorlog brak uit toen hij 6 jaar was. Op school kreeg Oë te horen dat keizer Hirohito een godheid was die de Japanse politiek en cultuur bewaakte – wat haaks stond op de verhalen van zijn grootmoeder thuis. De boeken die hij van zijn moeder kreeg na zijn vaders dood tijdens de oorlog, De lotgevallen van Huckleberry Finn en De wonderbare reis van Nils Holgersson, maakten een onuitwisbare indruk op Oë.
Nadat Japan de oorlog had verloren, omarmde Oë de nieuwe democratie. Hij werd de eerste van zijn familie die zijn dorp met de door hem zo geliefde bomen achterliet; vrijheid en de wereld lonkten. Oë studeerde Franse literatuur aan de Universiteit van Tokio en schreef in 1957, nog tijdens zijn studie, zijn eerste boek. Zijn werk uit die tijd gaat over de vernietigende werking van oorlog op het plattelandsleven. In 1958 won hij voor de novelle De vangst de Akutagawaprijs, een belangrijke Japanse literaire onderscheiding.
Franse en Amerikaanse literatuur
Zijn romans, korte verhalen en essays werden sterk beïnvloed door de Franse en Amerikaanse literatuur. Oë schreef over politiek, sociale misstanden, filosofie en existentialisme. In zijn jonge jaren kwam het tot een aanvaring met de autoriteiten door twee korte romans uit 1961, die vorig jaar gebundeld in vertaling verschenen in de Japanse bibliotheek van Uitgeverij Meulenhoff: Seventeen & Homo Sexualis. Homo Sexualis stond tot 2018 onder censuur.
De boeken waren gebaseerd op de aanslag op de voorzitter van de Japanse Socialistische Partij in 1960. De 17-jarige Otoya Yamaguchi stak Inejiro Asanuma voor een volle zaal neer; de voorzitter overleed ter plekke. De tiener verhing zich drie weken later in zijn cel. De moord en daaropvolgende zelfmoord veroorzaakten enorme ophef in Japan.
Oë schreef in een onmiddellijke reactie de novelle Seventeen over hoe een gefrustreerde tiener radicaliseert en overgaat tot een terreurdaad. De publicatie maakte veel reacties los, onder meer vanwege de openlijke beschrijvingen van masturbatie en de daaraan verbonden fantasieën over een goddelijke keizer. Oë en zijn uitgever kregen te maken met doodsbedreigingen, het tweede deel Homo Sexualis werd vervolgens in de ban gedaan.
Nationalistisch gedachtengoed
In 2018 kreeg Oë’s Nederlandse vertaler, Japankenner Luk van Haute, van de schrijver toestemming Homo Sexualis te vertalen. Wellicht vond de tachtiger dat hij niets meer te vrezen of te verliezen had, aldus Van Haut in zijn nawoord. ‘Maar wat ook meespeelde is dat het verhaal opnieuw aan relevantie heeft gewonnen. Onder het bewind van premier Shinzo Abe is in Japan het afgelopen decennium nogal wat van het nationalistische gedachtegoed uit Seventeen gemeengoed geworden.’
Oë trouwde in februari 1960 en kreeg drie kinderen. De geboorte van zijn eerste, verstandelijk gehandicapte zoon Hikari in 1964 tekende Oë’s verdere leven en werk. Over de acceptatie hiervan en de nieuwe kijk die dat hem op het leven bood, schreef hij dat jaar Het eigen lot en, in 1995, Hikari groet de dingen: kroniek van een genezend gezin.
Begin jaren negentig schreef Oë een serie boeken in de magisch-realistische familietraditie van zijn jonge jaren, die hij probeerde te vertalen naar de huidige tijd. Oë beschouwde de toekenning van de Nobelprijs voor Literatuur in 1994 als erkenning dat hij erin was geslaagd die traditie op een moderne wijze voort te zetten. De jury prees hem voor het creëren van ‘een imaginaire wereld, waarin leven en mythe samensmelten om een verontrustend beeld te schetsen van het hedendaags menselijk lijden’.
