Instinct van Halina Reijn is een uitstekende debuutfilm

Als Nicoline, de nieuwe psychologe van een tbs-kliniek, al in het begin van de film als enige van het behandelteam tegen onbegeleid verlof is van Idris – die vastzit wegens zwaar seksueel geweld – weet je al dat er tussen die twee iets zal gaan ontstaan.

Die twee zijn Carice van Houten en Marwan Kenzari, inmiddels ook internationaal doorgebroken acteurs die de hoofdrollen spelen in Instinct, het regiedebuut van actrice Halina Reijn. Fijn dat ze deze acteurs kon casten, dat zal niet elke debuterende regisseur lukken, maar het is ook wat flauw om daar te veel aandacht aan te besteden. Reijn had nu eenmaal de beschikking over Van Houten en Kenzari. En ze had het ook kunnen verkloten.

Dat heeft ze niet gedaan.

Van Houten en Kenzari spelen uitzonderlijk goed in een, wat personages en locaties betreft, ‘kleine’ film, die het niet direct van zijn geloofwaardigheid moet hebben. Kenzari speelt met overgave een engerd van de bovenste plank, en Van Houten speelt overtuigend een vrouw die sterk wil zijn, maar daar niet in slaagt.

Centrale vraag in Instinct is hoe en waarom een psychologe – die toch verstand van zaken zou moeten hebben – in de val trapt van een extreem manipulatieve zeden­delinquent.

Dat is geen manco, want binnen het verhaal van een behandelaar die voor de behandelde valt, speelt Reijn zeer vernuftig met de spanning. Voortdurend worden de grenzen overgestoken tussen controle en overgave, toenadering en afwijzing. Het wordt mooi weergegeven in hard kaatsende dialogen, waarin we de hand zien van schrijver Esther Gerritsen, die met Reijn het scenario schreef. Maar ook het non-verbale handelen tussen de twee is broeierig fraai.

Reijn laat – bedoeld of misschien onbedoeld – veel ruimte voor suggestie. Naar de precieze verhouding ­tussen Nicoline en haar overdreven moederende moeder ­bijvoorbeeld – we zien ze al snel lepeltje-lepeltje bij elkaar in bed liggen, de hand van de moeder op het been van haar dochter – is het raden. Nicoline gedraagt zich in het bijzijn van haar moeder nogal afhankelijk. Wat is er met die moeder aan de hand? En waar is de vader? Wat is er binnen dat gezin gebeurd? Dat er van beschadiging sprake is, in welke vorm dan ook, lijkt duidelijk. Dat dat haar toenadering tot Idris verklaart ook, maar hoe dat zit, laat Reijn niet zien. En hoe moeten we de scène duiden waarin Idris toch een paar uur in zijn eentje naar buiten mag?

Reijn jongleert in Instinct met werkelijkheid en fictie (bijna onvermijdelijk in debuten), en speelt soms over­dadig met metaforen en spiegelingen die het thema schuld en onschuld, goed en kwaad, vrijheid en opgesloten zitten, moeten verbeelden.

Ook laat ze Nicoline en Idris op een gegeven moment opzichtig samenvallen door ze beiden dezelfde kleding te laten dragen. Het is een versmelting die tegelijkertijd een mooi kantelpunt in de film is, die vanaf dan alleen maar beklemmender wordt, dreigend en ongemakkelijk, en zelfs verontrustend.

In Instinct laat Reijn veel over aan de kijker. Dat wreekt zich soms. Van Idris weten we wat hij heeft gedaan, maar waarom Nicoline verknipt is – en dat is ze – blijft onduidelijk. Daarmee geeft Reijn de kijker uiteindelijk te weinig referentie, waardoor Nicoline te eendimensionaal blijft. In een verder uitstekende debuutfilm.