In het metaversum van Nxt Museum is anders-zijn de nieuwe norm

Een producent van virusscanners rekende in een recente radioreclame voor dat we gemiddeld 21 jaar van ons leven online zijn, soms als onszelf maar vaak als avatar of een andere digitale dubbelganger. Door de lockdowns en de isolatie tijdens de coronapandemie is die virtualisering van het dagelijks leven – en daarmee van onszelf – versneld.

Het merendeel van de werken in UFO – Unidentified Fluid Other is gemaakt in die snelkookpanperiode. Zo ook Viatrix, een creatie van Harriet Davey die optreedt als gids in een ontdekkingstocht langs de steeds dunnere grens tussen de fysieke en de virtuele wereld. Het is een haarloos wezen met hoeven, amandelvormige ogen en een platte neus, maar zonder geslachtskenmerken. “I’m the portal that crushes your harddrive,” waarschuwt Viatrix. Iedere keer dat hij/zij terugkeert, in de overgangsruimtes tussen de grote werken, worden de bewegingen eerst minder machinaal, meer menselijk. Vervolgens ontspruiten er lichtgevende organen aan het roze hoofd en wordt de omgeving een mix van realistisch ogende bergen en fluorescerende fantasieplanten.

Verleidingstechniek

Het eerste grote werk in de tentoonstelling is van Ksawery Kirklewski en gebruikt nog een redelijk conventionele beeldtaal. Rode strengen lampjes lopen als aders over de vloer naar een groot vlak aan de wand, dat doet denken aan een billboard. In grove pixels worden onze gezichten getoond, nadat ze zijn opgepikt door camera’s en infraroodsensoren. Het is de verleidingstechniek van de technologie: we worden verliefd op onszelf, uitvergroot en vertaald in licht.

Daarna dompelt Lu Yang ons onder in de gamewereld. Bij binnenkomst word je links en rechts gebombardeerd met beeld en geluid. Achter in de zaal zitten andere bezoekers aan de knoppen: controleren zij de actie of zijn ze onderdeel van de game? Op de schermen zijn gerecyclede personages uit Yangs vorige games te zien, maar een slechterik kan zomaar veranderd zijn in een held en gender staat ook hier niet vast.

In een metaversum waar niemand opkijkt van mutanten of monsters is anders-zijn de nieuwe norm. De anonimiteit van het internet kan emanciperend werken voor groepen die op straat te maken krijgen met discriminatie. Anderzijds is online ook dé plek om diversiteit te vieren, zoals Jacolby Satterwhite laat zien. Zijn één uur durende film op basis van tekeningen van zijn overleden, schizofrene moeder is een surrealistische choreografie waarin SM-bondage, vogueing en sciencefiction-esthetiek hand in hand gaan.

Futuristisch barok

Bezoekers kunnen zelf onderdeel worden van een dergelijke wereld in de installatie van Audrey Large. Rondom een 3D-geprint sculptuur in een stijl die het best te beschrijven valt als ‘futuristisch barok’, loopt een catwalk langs grote schermen. Op sommige daarvan is de digital only fashion te zien van The Fabricant. Op andere zie je jezelf terug, digitaal aangekleed met exotisch gezichtsmasker of een jurk die lekker zwiert als je je heupen beweegt.

In deze werken wordt het concept van identiteit en het zelf opgerekt en kun je spelenderwijs wennen aan het idee van onszelf als cyborg. Maar de grootschalige projectie van Julius Horsthuis laat zien dat daar ook grenzen aan zitten. Horsthuis bouwde een constant veranderende omgeving, gebaseerd op fractals. Er zijn gotische bouwwerken in te herkennen en onderwaterparken, maar soms wordt het zo abstract dat elk houvast verdwijnt. We raken niet alleen referentiepunten kwijt maar ook onszelf, letterlijk, want je hebt het gevoel onderuit te gaan.

Onderdompeling

UFO is de tweede presentatie van Nxt Museum, dat vorig jaar opende met Shifting Proximities, een staalkaart van nieuwe mediakunst. De huidige tentoonstelling is gerichter, voelt meer als een geheel. Het onderwerp is actueel maar niet nieuw. Body Drift: Anatomies of the Future in het Designmuseum Den Bosch of Real Feelings: Emotions and Technology in het Eindhovense MU gingen over min of meer hetzelfde.

Maar die presentaties waren vooral reflecterend, met de bezoeker in de rol van toeschouwer. Nxt Museum gaat voor de volledige onderdompeling: je staat ín de werken in plaats van ertegenover, en de meeste zijn interactief. Daar horen ook de zogenaamde POAP’s (Proof of Attendance) bij, een soort digitale insignes die je in de zalen kunt opsporen, verzamelen en online delen met gelijkgestemden. Wie alle POAP’s vindt, krijgt een NFT, een digitaal kunstwerk, ‘ge-airdropt’.

Donkere kanten

Ondanks alle hippe termen is UFO geen kritiekloze viering van technologische vooruitgang. In achtergrondteksten worden de donkere kanten belicht. Dat gebeurt echter niet op bordjes in de zaal maar via de smartphone: de kanttekeningen bij de virtualiteit zijn er zelf onderdeel van.

Een van de grote valkuilen van het digitale dubbelleven is de angst om dingen te missen in een steeds sneller voortrazende omgeving, waardoor de nodige online superhelden in het echte leven een burn-out hebben opgelopen. Nxt Museum vroeg Oseanworld, de maker van het grote werk in de laatste zaal, tot vier keer toe om de snelheid van zijn werk te verlagen.

Het is alsnog een barrage van gekke stemmetjes, opgevoerde elektropop, advertenties en bespiegelingen. Maar om de paar minuten daalt het tempo en volgt een uitnodiging voor deelname aan een spel. Het springen over regenbogen of vuurballen klinkt misschien wat kinderachtig, maar de bezoekers die tot dan toe helemaal het scherm in werden gezogen, zijn eindelijk weer even bezig met elkaar en met het eigen lichaam.

UFO – Unidentified Fluid Other, t/m juni 2023 in Nxt Museum, Asterweg 22