Huisdier of gebruiksdier? Yoko Heiligers illustreert in Mensendieren onze ingewikkelde relatie met dieren

Nadat in 2016 haar prentenboek Wauw Pauw was verschenen, over een pauwtje dat wit wordt geboren maar ook gekleurde veren met grote ronde ogen wil en op zoek gaat in de dierentuin, wilde illustrator Yoko Heiligers (40) iets anders. Een boek over een onderwerp dat haar al lang bezighoudt: hoe gaan wij mensen om met dieren?

“Dieren die je knuffelt, dieren als het leer van je schoenen, dieren die je opeet, ik wilde iets met die verschillen,” vertelt ze. “Ik eet zelf al heel lang geen vlees, niet meer sinds ik op mijn vijftiende een filmpje zag over varkens. Maar ik eet wel kaas, terwijl ik weet dat daarvoor kalfjes worden gedood. Die dubbelheid en dat gevecht, daar wilde ik iets mee. Maar ik kwam er eerst niet uit en dus bleef het idee liggen.”

Tot ze op een dag een eerste plaat maakte die de opmaat zou vormen voor Mensendieren. Geïnspireerd op oude schoolplaten, van de koe, in India een heilig dier met rituelen omgeven. Met glanzende, vochtige ogen kijkt ze je aan, een aanbidster voor haar en haar kalf op de knieën. Maar in het middendeel van de in segmenten opgedeelde koe zie je de entrecote die zij levert, haar achterdeel met de uier wordt afgetapt voor de zuivel. Begeleidende woorden: ritueel, industrie, fabriek.

Rattenvanger van Hamelen

Daarmee had Heiligers de vorm van haar betoog in beeld gevonden. Van de beer die in het wild een bedreiging vormt, als circusdier is geëxploiteerd en als knuffel troost biedt, tot de legendarisch rat uit de De rattenvanger van Hamelen die zowel als laboratoriumdier en als huisdier dient. “De verzameling werd steeds groter, maar ik zag er nog geen boek in, die hoop had ik eigenlijk al opgegeven.”

Ze begint altijd met een potloodschets, die ze op een lichtbak legt om de lijnen met Oost-Indische inkt over te nemen. Die scant ze vervolgens in om de kleuren en schaduwen toe te voegen. De platen zijn 50 procent analoog en 50 procent digitaal, hoe lang ze eraan heeft gewerkt kan ze niet zeggen. “Ik heb er in principe jaren over gedaan, met ook tussenpozen. Dagen per plaat. Soms kijk je opnieuw en wil je een kleur anders. En ze moesten samen ook een geheel vormen.”

Toen ze uiteindelijk 25 platen had, besloot ze die in te zenden naar dPICTUS, het online ontmoetingsplatform van uitgevers wereldwijd. Dat organiseerde voor de derde keer de Unpublished Picturebook Showcase, waar uitgevers hun stem kunnen uitbrengen op nog niet gepubliceerde boeken. “Een hele toffe club, er waren bijna 400 projecten ingezonden uit 60 landen, maar het mijne kreeg de meeste stemmen.”

Nóg wonderlijker

Zo kwam ze onder de aandacht van de Italiaanse uitgeverij Orecchio Acerbo, die de wereldwijde rechten kocht. In september vorig jaar verscheen UominiAnimali. Het boek won de Premio Orbil, een prijs die wordt uitgereikt door de onafhankelijke boekhandels in Italië, is opgenomen in de lijst met 100 Most Outstanding Picturebooks 2023 van dPICTUS en de lijst van aanbevolen Italiaanse jeugdboeken van de internationale jeugdboekenorganisatie IBBY. Op de kinderboekenbeurs in Bologna werd het boek gepresenteerd in de selectie van honderd opvallendste boeken.

“Toen ik daar was begon ik wel een beetje te zweven. Dat ik voor iets wat zó dichtbij me staat toch een vorm heb gevonden. Dat ik zonder met een vinger te wijzen toch die complexe verhouding heb kunnen verbeelden. Én dat ik heb kunnen laten zien hoe mooi dieren zijn, dat staat voorop. Ik was er echt een beetje stil van dat iets waar ik zó mijn hart in had gelegd, ook zó werd gezien.

Met de Italiaanse uitgever had ze de woorden bij de segmenten herzien. “Zij kwamen met mooie suggesties om het nóg wonderlijker te maken. Hier denken we altijd dat prentenboeken alleen voor kinderen zijn, maar in Italië denken ze helemaal niet zo, daar is het gewoon 3+ en voor verder alle leeftijden. Dus er staan ook woorden in die voor kinderen misschien moeilijker zijn. Maar dat is juist leuk – als een kind iets niet snapt kun je het toch uitleggen zodat het daarvan kan leren?”

De Nederlandse rechten hield Heiligers zelf en ze stapte ermee naar Marije Sietsma van uitgeverij Loopvis, die gespecialiseerd is in bijzondere uitgaven en met wie ze destijds had gebrainstormd over haar nog onrijpe idee.

Heiligers ziet zichzelf niet als activist, maar houdt wel een spiegel voor. “Op de boekpresentatie vorige week zei iemand: ‘Echt iets voor de Partij voor de Dieren, ga je het opsturen?’ Tof als de PvdD hier iets mee kan, antwoordde ik, maar het zou ook leuk zijn als de BBB hierover gaat nadenken. De boodschap is: laten we respectvol omgaan met onze natuur en onze dieren.”