Hoe een film over reptilianen uit 1988 nog altijd opvallend raak is

Worden we bestuurd door brokkenpiloten of zit er een hagedisman in de cockpit? Bekijk They Live en trek uw conclusie.

Op de sint en de kerstman is het nog even wachten, maar het pandemische pakjesseizoen ging voortvarend van start: we kregen een nieuwe virusvariant en een nieuwe lockdown. Wat covidmutant omikron vermag, is nog onduidelijk en dat is eng. De nieuwe lockdownvariant is minder verrassend. In grote lijnen blijft het credo: leef op gepaste afstand, ga met de kippen op stok en blijf bij voorkeur thuis, vooral met klachten. Is er dan nog iemand over die geen klachten heeft?

Het is om moedeloos van te worden maar het derde jaar van de pandemie begon met een lockdown omdat het alweer nodig is. Bij de aankondiging stak de gevallen minister-president de hand in eigen boezem, maar niet diep genoeg. In zijn toelichting reduceerde de hardnekkige minister van zorgzaken de 24 maanden sinds de virusuitbraak tot 20 maanden. Wuhan ligt niet in Nederland en telt dus niet mee. Het onheil begon met de uitverkochte toiletrollen bij Albert Heijn; toen werd de pandemie een Nederlandse ramp.

Een demissionaire regering zonder gezag, die bij monde van twee ministers voortdurend in herhaling valt, is moeilijk serieus te nemen. Een gebrek aan vertrouwen in bestuurders kan de samenleving lelijk opbreken. Maar wie de leiding neemt, roept wantrouwen op. Gezond wantrouwen is niet verkeerd. Wat doet die leider? Wat wil de president? Waar is dat bestuur mee bezig? Wie zijn die mensen? Zijn het wel mensen? Die laatste vraag houdt complotdenkers bezig.

Buitenaardse infiltranten

De explosieve toename van het aantal mensen dat feiten verwerpt en volstrekt bizarre complottheorieën serieus neemt, is zorgwekkend. Wie zich door kwaadaardige samenzweringen bedreigd voelt, kan zich gedwongen zien de wapens op te pakken. Dat gebeurt in They Live, een invloedrijke Amerikaanse film uit 1988 waarin een van de populairste complotscenario’s een plastische verbeelding krijgt. Dat scenario stelt dat buitenaardse infiltranten zich als mensen voordoen om op hoge posities de lakens uit te delen en de mensheid te onderwerpen, waarbij gedrag en gedachten met geavanceerde technologie worden beïnvloed.

In het complotdenken worden de infiltranten reptilianen of lizard people genoemd, in de film van John Carpenter zijn het afstotelijke mensachtigen met een rood-wit-blauwe kleurstelling. Carpenter bewerkte het infiltratiescenario tot een amusante politieke satire waarin hij afrekent met de doctrine van de Republikeinse partij onder het bewind van Ronald Reagan. De Amerikaanse president propageerde met zijn ‘Reaganomics’ de stelling dat de rijken door de overheid moeten worden ontzien, omdat de weelde dan vanzelf tot de armen zal doorsijpelen. Dat laatste gebeurde niet: de onderklasse verpauperde en raakte dakloos, de opkomst van de superrijken was niet meer te stuiten.

In een interview bij de puike restauratie van They Live op blu-ray betreurt Carpenter het feit dat zijn schets van de Amerikaanse samenleving nog steeds actueel is. De held van de film is een zwervende bouwvakker (Roddy Piper) die in Los Angeles in een tentenkamp van daklozen belandt en terloops met een verzetsgroep in aanraking komt. De groep produceert zonnebrillen die de buitenaardse illusie doorprikken. Net als bij de uitstekende navolger The Matrix (1999) is de film het sterkst in de eerste helft, waarin we delen in de openbaring van het complot.

‘Dit is uw God’

Carpenter had slechts een fractie van het budget van The Matrix tot zijn beschikking, maar de analoge trucages werken prima. Zonder de verzetsbril zie je yuppies met big hair en een gouden Rolex, door de bril is alles zwart-wit en kijk je naar gedrochten met een pruik die hun statushorloge als geheim wapen benutten. Reclameborden, tijdschriften, radio’s en televisietoestellen dragen verborgen boodschappen uit: Gehoorzaam, Consumeer, Denk Niet Na. Op dollarbiljetten staat: ‘Dit is uw God.’

Subtiel is het niet, maar de impact was groot. Carpenters ideeën, beelden en slogans doken later overal op. Obey (gehoorzaam) werd een kledingmerk. Het uiterlijk van de rood-wit-blauwe infiltranten werd synoniem voor onderdrukking, misleiding en uitbuiting.

Een They Live-Trump-spotprent van tekenaar Mitch O’Connell maakte in 2016 ook weer school. Tot Carpenters uitgesproken ontzetting werd zijn film rond de verkiezingen in 2020 omarmd door extreemrechtse milities, die er een oproep tot gewapend verzet tegen de linkse elite in zien.

De held in They Live spreekt voor de openbaring een geloof in de Amerikaanse droom uit: wie zijn best doet, zal in dit land succes hebben. Wanneer de illusie is doorgeprikt en de president op de televisie een opwekkende speech geeft, ziet hij een monster.

Dat er nu mensen zijn die werkelijk geloven dat we door monsterlijke infiltranten onderdrukt en uitgebuit worden, is problematisch. John Carpenter treft geen blaam. Hij sloeg in 1988 de spijker op de kop en heeft 33 jaar later nog steeds gelijk.

De restauratie van They Live verscheen op blu-ray bij Studio Canal.