Het enige korte verhaal van Toni Morrison is een geraffineerde exercitie: concreet en confronterend tegelijk

Het enige korte verhaal dat ­Toni Morrison (1931-2019) publiceerde, noemde ze ‘een experiment met het weglaten van alle raciale codes in een verhaal over twee personages van verschillend ras, voor wie raciale identiteit van cruciaal belang is’

Nu het in boekvorm is uitgegeven, met een even lang en scherpzinnig voorwoord van Zadie Smith, dat je overigens beter als náwoord kunt lezen, blijkt Recitatief een briljante literaire hersenkraker. Concreet en confronterend, speels en bloedserieus tegelijk. Het gaat over Roberta en vertelster Twyla, die beiden op 8-jarige leeftijd door jeugdzorg naar kindertehuis St. Bonny in New York zijn gebracht.

Beeldschone dode ouders

De meisjes vormen al gauw een (nood)verbond, ­mede omdat de ‘echte weeskinderen’ met ‘beeldschone dode ouders in de hemel’ niet met hen willen spelen. Zij zijn ‘afgedankt.’ En ook direct duidelijk is dat ze ‘een soort peper-en-zoutstel’ waren.

Alleen: wie wit is en wie zwart krijgen we niet te lezen. Terwijl het onvermijdelijke gissen ernaar vooral onthult welke vooroordelen en stereotypen er in onze hoofden leven, of welke we vermoeden in die van de ander.

Dat gebeurt in hun kinderjaren, bijvoorbeeld wanneer Twyla’s moeder, Mary, zegt dat ‘ze nooit hun haren wassen en dat ze raar ruiken’, of we over diezelfde moeder lezen dat popcorn met een blikje chocolademelk ‘haar idee van avondeten’ was. En in de scènes waarin de twee elkaar later in hun levens kortstondig terugzien.

Grote, woeste haardos

Zo is er dat moment dat Twyla in een wegrestaurant werkt, waar Roberta binnenkomt in hotpants, met een ‘grote, woeste haardos’, vergezeld door twee hippiemuzikanten. Is dat beschreven uiterlijk (we leven in de jaren 80) typisch zwart of wit? En wat zegt het dat Roberta Twyla belachelijk maakt omdat ze niet weet wie Jimi Hendrix is?

Of jaren later, als Roberta getrouwd is met een weduwnaar en in de chique wijk Annandale woont. Twyla denkt: ‘Voor hen is alles zo makkelijk. Zij hebben het idee dat de wereld aan hun voeten ligt.’ Maar zijn ‘zij’ dan witte of rijke mensen?

Een geraffineerde exercitie is het, die Morrison virtuoos volhield. Optimistische (neven)conclusie: dat we tot het eind in het duister tasten, bewijst misschien wel hoeveel ‘wij’ en ‘zij’ eigenlijk gemeen hebben.