Het effectieve geweld van Martin Disler

Het pistool van Martin Disler is lomp en bijzonder effectief. Het formaat van het schilderij speelt zeker een rol: 2 bij 3,5 meter, met een lijst eromheen die gemaakt lijkt van spoorbielzen. Het vuurwapen zelf is onhandig hoekig. Op de loop staat een driehoek die doet denken aan een haaienvin of hoorn. Rechts, heel vlakbij, staat een rond vlak dat gespleten is als een abrikoos: het doelwit. Maar een meer fallische lezing is makkelijk mogelijk en dan dreigt penetratie. Het grote moorden en de kleine dood vallen samen, het geweld is beide gevallen onmiskenbaar.

Klap in de smoel

Dislers werk is typerend voor de Neue Wilden. Deze jonge Duitsers verzetten zich in de jaren ’80 tegen de abstracte, formele kunst van hun voorgangers. Zij waren de Sex Pistols van de schilderkunst die Pink Floyd een klap hun smoelwerk gaven. Niet eindeloos pielen voor een gelikt eindresultaat, maar alle woedende energie in simpele, zware symboliek zo op het doek smijten.

De Neue Wilden hadden schijt aan virtuositeit en verfijning was zelfs verdacht. Disler sneed zijn doeken slordig af en lijmden ze botweg met een dot houtlijm op de ondergrond. Maar wat hij op dat canvas deed was erg raak. Met drie, vier bewegingen van de spuitbus zette hij een vrouwenlichaam neer dat tegelijkertijd sensueel is en de obsceniteit van wc-graffiti uitstraalt. Een blauw hoofd met groen haar wordt geflankeerd door een explosie: de schreeuw van Munch voor het Koude Oorlogstijdperk, toen de nucleaire Apocalyps een dagelijkse optie was.

Tegen het einde van zijn leven – Disler stierf in 1996 op 47-jarige leeftijd aan een hersenbloeding – ging de kunstenaar meer tekenen dan vlakken schilderen. Het jongste werk in de tentoonstelling bij Willem Baars Projects dateert van 1984 en laat dat al zien. In de wirwar van lijnen blijft onduidelijk of de afgebeelde figuren dansen of vechten.

Weerklank in Nederland

Dit soort voorstellingen sloot naadloos aan bij de No Future-attitude van die tijd. Disler figureerde dan ook prominent in de Documenta van 1982, samengesteld door Rudi Fuchs. En de Neue Wilden vonden weerklank in de VS (Basquiat, Schnabel), Italië (Chia, Cucchi) en Nederland (Klashorst, Dieleman, Daniëls).

Hun thematiek – Seks! Dood! Angst! Geweld! – doet nu overdreven dramatisch aan. Veel testosteronkunst uit die tijd oogt inmiddels impotent. Het werk van de Italiaanse Transavanguardia-schilders is zelfs niet meer om aan te zien. Maar Disler blijft overeind. Zijn werk is nu zelfs erg verfrissend omdat het zover verwijderd is van de aalgladde Instagram-plaatjes waar onze ogen mee zijn gedomesticeerd. Hier swipe je niet zomaar langs.