Gaat het bij de Oscars en The Greatest Films of All Time over de kunst of over de boodschap?

Heeft een film blijvende waarde als niemand ernaar kijkt? Zolang erover geschreven en gesproken wordt zullen ongeziene films tot de verbeelding spreken.

Het was weer ouderwets gezellig en saai bij de Oscars, dankzij de ontspannen presentatie van leeghoofd Jimmy Kimmel en het zaalverbod voor heethoofd Will Smith. Het is betreurenswaardig dat het meesterwerk The Banshees of Inisherin tekort werd gedaan, maar Ieren hebben het verwerken van tegenslagen tot een kunst verheven. Een nederlaag wordt bezongen in een hartverscheurend lied of bewerkt tot een tragikomisch verhaal.

Intussen kunnen wij na elk Oscargala concluderen dat de mensen die achter de schermen de dienst uitmaken er nooit in zullen slagen het iedereen naar de zin te maken. Maar daar wordt keihard aan gewerkt.

De Banshees waren misschien te moeilijk voor de stemgerechtigde leden van de oude stempel. Waar is mijn happy end? Waarom doen die mokkende kerels in hun bedompte schuren zo naar tegen elkaar? Soms bekruipt me de gedachte dat er nog steeds films ongezien afgeschreven worden.

Dat was ooit een schandaal dat de Oscars aankleefde. De ongeziene film verdient onze aandacht en omdat het boekenweek is mogen we het ongeopende boek niet onvermeld laten. Van de ongebruikte app heb ik geen sjoege; ik stam uit de tijd waarin het ongelezen boek een fenomeen werd.

Ongelezen stapel boeken

In ieder huis paste destijds een exemplaar van Perestrojka, waarin de hervormingsgezinde sovjetleider Michail Gorbatsjov ‘een nieuwe visie voor mijn land en de wereld’ uiteenzette. Ik heb dat boek ook niet gelezen maar wel uit het ouderlijk huis geruimd. De rug was 25 jaar na publicatie nog altijd ongebroken en de nieuwe visie van de auteur was naar de schroothoop van de geschiedenis verbannen.

Op mijn boekenkast zucht een ongelezen stapel onder het overhaast bestelde Confidence Man, waarin New York Times-reporter Maggie Haberman de levensloop en oplichterij van Donald Trump documenteert. Dat boek werd gelanceerd met de heisa die Perestrojka in 1987 ten deel viel. Maar ik liep vast in stroef proza.

Mag ik Haberman bekritiseren als ik slechts twee hoofdstukken uit haar dikke pil heb gelezen? Mogen wij een mening verkondigen over zaken waarin we ons nauwelijks verdiept hebben? De kwestie houdt me al maanden bezig, sinds Jeanne Dielman, 23 quai du Commerce, 1080 Bruxelles (1975) van de Belgische filmmaakster Chantal Akerman tot de beste film aller tijden werd uitgeroepen. Ik wilde er het fijne van weten en heb dus meteen de 201 verstilde minuten in het appartement van de weduwe en haar zoon op me laten inwerken, zoals het een filmcriticus betaamt. Eerst zien, dan spreken.

Feministisch vormexperiment

Er was veel over te doen, omdat eerdere winnaars Citizen Kane (1941) en Vertigo (1958) gepasseerd werden door een feministisch vormexperiment dat in de vorige stemronde in 2012 op nummer 35 in de ranglijst binnenkwam. De Britse organisatoren van de lijst hadden het deelnemersveld voor 2022 aanzienlijk uitgebreid. Toen de lijst van 100 films gepubliceerd werd, gaf men geen inzage in de identiteit en functie van de 1639 stemmers. Daar kwam allicht gedonder van.

Een bevriende filmprogrammeur (ook zonder stemrecht) verklaarde dat het goed was dat er nu een vrouw op nummer 1 stond. Maar hij had de film van Akerman niet gezien. Drie uur naar statisch gefilmde huishoudelijke taferelen kijken tot er iets verandert is niet aan iedereen besteed. Jeanne Dielman kan niet alleen als de beste film aller tijden geboekstaafd worden, het is nu de meest ongeziene film waar iedereen toch een mening over heeft.

Mijn mening over de lijst van het British Film Institute is inmiddels veranderd, omdat de top 100 na de ophef tot een top 250 is uitgebreid en ik mijn voorkeuren alsnog vertegenwoordigd zie. Het onlangs geopenbaarde deelnemersveld verklaart de mutaties. Naast een tamelijk lukrake dwarsdoorsnede van internationale filmcritici leggen filmprogrammeurs, academici en conservatoren nu ook een gewicht in de schaal.

Ontroerend

Films worden tegenwoordig op de inhoudelijke en politieke strekking of stellingname beoordeeld. Het degradeert een bijzonder rijke en veelzijdige kunstvorm tot een pamflet dat je kunt onderschrijven of verwerpen. Gaat het bij de Oscars en The Greatest Films of All Time over de kunst of over de boodschap?

De film van Akerman is een krachtige politieke verzetsdaad. Everything Everywhere All at Once schrijft geschiedenis omdat een nadrukkelijk Aziatisch-Amerikaanse productie met zeven Oscars uit elf nominaties een historische doorbraak markeert. De film was amusant en het ontroert me dat steractrice Michelle Yeoh een Oscar kreeg. In 1995 won ze op het twaalfde Weekend of Terror in Tuschinski bijna de publieksprijs met The Heroic Trio, een quasi feministische superheldinnenfilm uit Hong Kong die Marvel en Hollywood lichtjaren voor was.

Ik was erbij. Het dak ging eraf. Maar het was een late nachtvoorstelling en de stad lag in bed. Het zou nog jaren duren voor het Westen de ongeziene Aziatische genrecinema serieus nam. Kungfu was voor proleten, Citizen Kane de beste film aller tijden.