Fotograaf Letizia Battaglia streed tegen de maffia en het patriarchaat: ‘En ze won altijd’

“Avanti!” riep Letizia Battaglia (1935-2022) vaak. Doorgaan, voorop in de strijd, nooit opgeven, naar voren! Galeriehouder Ron Lang, die Battaglia jarenlang vertegenwoordigde, herinnert zich hoe hij samen met de Siciliaanse fotograaf met de auto naar Filmmuseum Eye ging. “Avanti!” klonk het vanaf de passagiersststoel toen ze er bijna waren. Het laatste stuk bleek een fietspad, maar daar had Battaglia geen oog voor. Ze moesten immers zo snel mogelijk naar de ingang, zonder tijd te verliezen. Lang: “Ik schaamde me kapot, maar ben toch maar op dat fietspad naar Eye gereden en heb de auto daar geparkeerd.”

Letizia Battaglia werd beroemd met haar foto’s van het dagelijks leven in haar geboortestad Palermo, vooral van de foto’s van de maffia die ze daar in de jaren zeventig tot negentig maakte. Ze fotografeerde mensen die vermoord waren door de onderwereld, op straat of in een appartement.

Maffiamoord

Battaglia wilde aanvankelijk schrijver worden, maar ontdekte de kracht van fotografie toen ze op 40-jarige leeftijd als journalist met een camera ging werken. In die tijd lagen diverse maffiafamilies met elkaar overhoop. Er vielen honderden doden, waaronder politiemensen, rechters en politici die een einde aan de oorlog wilden maken. Battaglia reed op haar Vespa door de stad, de politieradio leidde naar de plaats delict van een maffiamoord, soms vier of vijf per dag.

Ze ontwikkelde haar films altijd zelf. Sterke licht-donkercontrasten zorgden voor dramatiek, net als Battaglia’s bijzondere oog voor compositie. Maar zelf vond ze niet dat ze kunst maakte. Ze wilde slechts getuigen van onrecht.

De tentoonstelling bij LangArt bevat een aantal iconische foto’s van Letizia Battaglia. Zoals het portret dat ze maakte van Rosaria Schifani, de weduwe van een van de drie agenten die omkwamen bij de moord op onderzoeksrechter Giovanni Falcone in 1992. Terwijl Schifani haar ogen gesloten heeft, snijdt het licht haar portret scherp doormidden in een heldere en een donkere helft.

Of een foto met drie mensen die zijn doodgeschoten in een huiskamer. Ze hangen op de bank alsof ze hun roes uitslapen na een wilde avond. Op een van de muren hangt een kalender met het schema van het WK 1982, compleet met een zwoel kijkend topless model.

Eend in de lente

Maar de tentoonstelling is vooral een eerbetoon van veertien kunstenaars aan Battaglia. Dayanita Singh maakte een foto van Battaglia’s camera. De butsen en deuken op de rand van de lens getuigen van een intensief gebruik. Singh fotografeerde het toestel bovendien onder rood strijklicht, wat zowel verwijst naar het rode licht in een donkere kamer als naar het geweld dat Battaglia heeft vastgelegd.

_{Tekst gaat verder onder de foto.}

Emo Verkerk maakte een sculptuur van een eend, gemaakt van hout en riet. Een eend in de lente, zoals Verkerk het werk van Battaglia associeert met de lente. “Ze had de moed om zich af te keren van alle conventies en een nieuw leven te beginnen.”

In 1982 maakte Marion Kalter een portret van Letizia Battaglia met haar toenmalige partner Franco Zeccin, destijds beiden werkzaam voor de krant L’Ora. Het was een gewelddadige periode, maar er was blijkbaar ook tijd om te relaxen in een buisframe designstoel.

Rood behang

Avanti! is samengesteld door Sara Lang in nauwe samenwerking met de Chileens-New Yorkse kunstenaar, architect en filmmaker Alfredo Jaar. Vorig jaar had Jaar een tentoonstelling in New York, een maand nadat Battaglia was overleden. “Ik heb toen een foto van haar opgenomen en de tentoonstelling aan haar opgedragen.”

Op het grote raam van Lang Art in de Hazenstraat is nu een enorme uitvergroting aangebracht van een foto die Jaar in 2017 van Battaglia maakte. Hij nam de foto tijdens een bezoek aan haar huis in Palermo. In tegenstelling tot de meeste foto’s in de galerie is deze heel kleurrijk, mede door het rode behang op de achtergrond. Jaar: “Ik heb toen een paar foto’s van haar gemaakt en deze uitgekozen omdat hier mensen op straat lopen. Ik wilde dat zij naar ons kijkt. Het is een heel sterk beeld en ze is vol levenskracht.”

Geen bewaking

“Ze was prachtig, fenomenaal, vol energie, een ongelofelijk sterke vrouw. Ze bond de strijd aan met de maffia, met het patriarchaat, ze vocht met iedereen. En ze won altijd.”

Haar gevecht met de maffia was uiteraard niet zonder gevaar. “In Palermo zag ze de moorden en de corruptie, en net als zoveel Italianen had ze er genoeg van. Ze ontdekte dat ze er iets aan kon doen met fotografie. Dat werd haar gereedschap. ”

Battaglia wilde geen bewaking, maar zocht juist het publieke debat op. “En dat deed ze op een heel slimme manier. Een van haar eerste tentoonstellingen vond plaats in de straten van Palermo, op grote schotten liet ze de moorden zien.”

Dat veroorzaakte een schok in de stad, maar desondanks wilde ze geen bodyguards. “Ze is een van mijn helden, ze was een vechter, een kunstenaar en een activist.”

Avanti! la Battaglia Continua, met werk van Gijs Assmann, Merijn Bolink, Santi Caleca, Olga Chernysheva, Marlene Dumas, Pauline Curnier Jardin, Alessandro Guerriero, Afredo Jaar, Marion Kalter, Susan Meiselas, Sylvia Plachy, Lia Pasqualino, Maria D. Rapicavoli, Dayanita Singh, Battaglia's dochter Shobha, Emo Verkerk en Franco Zecchin. LangArt, Hazenstraat 18, tot en met 13 mei.