Fotograaf Henk Wildschut: sporen van een uitzichtloze reis

Al meer dan vijftien jaar brengt fotograaf Henk Wildschut de veerkracht van vluchtelingen in beeld. Maar het optimisme is verdwenen en de hoop ooit aan te komen is verdampt.

De term ‘vluchtelingencrisis’ wordt doorgaans gebruikt om de stroom migranten aan te duiden die vanaf 2013 vanuit het Midden-Oosten of Noord-Afrika de Middellandse Zee oversteken in de hoop Europa te bereiken. Maar vluchtelingen zijn er natuurlijk al veel langer. Sinds 2005 legt Henk Wildschut vast hoe ze reizen richting een vaak onbestemd lot. Hiervoor verblijft hij wekenlang in officiële opvangkampen maar ook in illegale nederzettingen, waarvan ‘de jungle’ bij het Franse Calais de bekendste is.

Met de ‘coronaserie’ die Wildschut vorig jaar in het Rijksmuseum toonde, bewees hij weer zijn talent om uit zelfs de meest uitgemolken onderwerpen een verrassend beeld te destilleren. In zijn werk over vluchtelingen zit de vernieuwing in het oog dat hij heeft voor de veerkracht van de migranten. Hij presenteert ze niet als zielige slachtoffers of gevaarlijke indringers. Sterker nog, hij brengt ze bijna helemaal niet in beeld maar focust op de sporen van hun bestaan en construeert zo een neutraler, minder emotioneel geladen en meestal sterker beeld.

Van achteren gefotografeerd

Beroemd is zijn foto van een kerkje in de duinen van Calais, dat is gebouwd met stukken spaanplaat en landbouwplastic maar dienstdoet als volwaardig godshuis. Ook indrukwekkend is de serie over tuintjes die bewoners van een tentenkamp in de woestijn hebben aangelegd. Ondanks de deprimerende omgeving en het gebrek aan alles, weten ze hun stoffige leefomgeving iets huiselijks te geven.

Een dwarsdoorsnede van die tuinfoto’s, waar de liefdevolle zorg vanaf spat, hangt op de eerste verdieping van Galerie Bart. Beneden is de stemming echter heel anders. Daar heerst de uitzichtloosheid. Hekken met prikkeldraad versperren de weg. Een hut gemaakt van dekens ziet er permanenter uit dan de bouwer waarschijnlijk zou wensen. Als er mensen te zien zijn, dan fotografeert Wildschut ze steevast van achteren. Een man gehuld in een oranje deken loopt op nat wegdek naar een plek waar hij hoogstwaarschijnlijk ook niet kan blijven.

Murw gebeukt

De recent op gang gekomen vluchtelingenstroom vanuit Oekraïne was voor Wildschut reden om deze foto’s, gemaakt tussen 2006 en 2016, opnieuw te tonen. Maar hij merkte dat er iets veranderd was sinds de publicatie van zijn drie fotoboeken over het onderwerp. De ‘wir schaffen das’-mentaliteit heeft plaats gemaakt voor een gelaten passiviteit. Iedereen is murw gebeukt door de aanhoudende ellende waar geen einde aan lijkt te komen, ook de fotograaf. Zij die in transit zijn, komen zelden echt aan.

Om toch door het schild van afgestomptex dofheid te breken, heeft Wildschut ervoor gekozen zijn werk op een zo rauw mogelijke manier te presenteren. De foto’s zijn niet ingelijst maar de prints zijn direct op de muur geprikt. Er zit geen glas tussen het oog en de voorstellingen, en het formaat is zo groot dat je er bijna instapt. Het heeft ook iets tijdelijks en geïmproviseerds. Alsof je de foto’s zo kunt oprollen en onder je arm meenemen, op weg naar een volgende onbekende bestemming.