PlusInterview
Filmmaker Patricio Guzmán: ‘Ik voel me nog steeds Chileen’
Eregast op Idfa is dit jaar de Chileense filmmaker Patricio Guzmán, wiens rijke carrière al bijna vijftig jaar draait om de hardhandige breuk die de staatsgreep van Pinochet in zijn thuisland veroorzaakte.
Al op de allereerste editie van Idfa in 1988 was een film van Patricio Guzmán te zien: El nombre de dios, over de rol van de kerk tijdens de Chileense dictatuur. Dit jaar is de Chileense filmmaker een eregast op het documentairefestival. Er wordt een retrospectief van zijn werk vertoond, en Guzmán koos zijn tien favoriete documentaires uit de filmgeschiedenis.
In feite is het wat vreemd om Guzmán een Chileense filmmaker te noemen. Hij vertrok na de staatsgreep van generaal Pinochet in 1973 uit zijn geboorteland, en hoewel hij er regelmatig terugkeerde heeft hij er sindsdien nooit meer gewoond. Dat betekent dat de 78-jarige regisseur een groter deel van zijn leven niet dan wel in Chili heeft geleefd.
Guzmán woonde na zijn vertrek onder meer in Cuba en Madrid en inmiddels alweer lange tijd in Parijs. Al die tijd bleven zijn films wel over Chili gaan. “Ik heb er vaak over gedacht terug te verhuizen,” vertelt Guzmán op Idfa in een kleedkamertje in Tuschinski, tussen twee uitverkochte vertoningen van zijn films door. “Maar uiteindelijk is dat steeds een gevoel gebleven, en geen realiteit geworden.”
In feite doet de plek waar je woont er ook niet echt toe, mijmert Guzmán. “Waar het om gaat is de plek waar je hoofd zich bevindt. Ik voel me nog steeds Chileen, maar ben er ook comfortabel mee om mijn land van een afstand te beschouwen. Volgens mij zie ik daardoor dingen die de Chilenen niet zien. Aan de andere kant ken ik er het dagelijks leven niet, dus ongetwijfeld zie ik ook zaken over het hoofd.”
Legendarisch drieluik
Het laatste wat hij in Chili filmde voor zijn vertrek was het inmiddels legendarische drieluik The Battle of Chili, een kroniek van de roerige periode tussen de verkiezing van Salvador Allende en de coup van Pinochet. “Al het materiaal dat we in 1973 filmden, waar die films uit zijn samengesteld, dat heb ik nog steeds,” zegt Guzmán.
“Bij al die verhuizingen heb ik het met me mee gesleept. Het zit in een grote kist, 130 rollen 16mm-film, er is niets verloren gegaan. Of nee: in Cuba zijn twee rollen kwijt geraakt. Maar dat was niets belangrijks.”
Hoewel Guzmán het bewaren van het materiaal van groot belang vindt, heeft hij er al lange tijd nooit meer zelf naar gekeken. “Om te beginnen heb ik simpelweg de apparatuur niet om die oude rollen af te draaien. Nu ik erover nadenk, zou het wel heel interessant kunnen zijn om dat materiaal nu, zoveel decennia later, opnieuw te bekijken. Volgens mij kunnen er potentieel fantastische dingen in verscholen liggen.”
Verdwenen mensen
Naast dat klassieke drieluik vertoont Idfa ook Guzmáns recentste drie films, die eveneens een soort trilogie vormen. Telkens is de ongerepte natuur van Chili in deze films een uitgangspunt voor Guzmáns overdenkingen. Na eerder de zee en de woestijn centraal te hebben gesteld, draait zijn nieuwste film The Cordillera of Dreams (die volgend jaar ook in de Nederlandse bioscopen te zien zal zijn) om de bergen van de Andes.
“Het is een prachtig gebied,” verklaart Guzmán zijn fascinatie. “Op plekken is het bijna een marslandschap, zo onnatuurlijk oogt het, maar het is ook een plek waar je zomaar op de overblijfselen kunt stuiten van mensen die tijdens de dictatuur verdwenen. Wat mij eraan boeide is dat de cordillera, de bergketen, het land volledig isoleert. Voor sommige mensen is het een bijna vaderlijk figuur, iets dat hen beschermt. Anderen leven al hun hele leven in het aangezicht van die massieve rotswand, maar hebben hem nog nooit opgemerkt.”
Winnaars van Idfa
De film In a Whisper won woensdagavond de Idfa Award for Best Feature-Length Documentary, de hoofdprijs op het documentairefestival. In de als een briefwisseling opgebouwde documentaire kijken de van oorsprong Cubaanse Heidi Hassan en Patricia Perez Fernandez terug op hun levens, die zich ver van hun moederland en ver van elkaar voltrokken.
De grootste prijzenregen was echter voor Rotjochies van de Nederlandse filmmaker Maasja Ooms. Dit intieme portret van een groep probleemjongeren, die op een afgelegen Franse boerderij een laatste strohalm aangereikt krijgen, won niet alleen de prijzen voor beste camerawerk en beste montage in de hoofdcompetitie, maar kreeg ook een bijzondere vermelding binnen de competitie voor Nederlandse documentaires.
De hoofdprijs in die competitie, voluit de 2Doc Idfa Award for Best Dutch Documentary, ging naar Reber Dosky voor Sidik en de panter, over een man die in het ruige berglandschap van Koerdisch Noord-Irak zoekt naar de Perzische panter.
In tien competities werden prijzen uitgereikt, van korte films tot digitale docu’s en van beste debuut tot beste gebruik van archiefmateriaal. Opvallend was dat maar liefst drie Iraanse makers in de prijzen vielen. Mehrdad Oskouei kreeg in de hoofdcompetitie de prijs voor beste regie voor Sunless Shadows, de openingsfilm van het festival; Anticlockwise van Jalal Vafaei won de Idfa Award for Best Mid-Length Documentary; en Jafar Nafaji won met Asho de Idfa Award for Best Children’s Documentary.
