Filmmaker Annette Apon maakte een docu over dubbelspion Leonie Brandt

Ze speelde op de bühne van de Stadsschouwburg, richtte aan het Leidseplein een nachtclub in waar de Nederlandse inlichtingendienst én de Gestapo konden werken en spioneerde zelf voor zowel de Nederlandse overheid als de Duitse bezetter. Later had Leonie Brandt, die ook toneelstukken schreef, nog een kroeg in Zuid-Limburg. Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie onderzocht haar leven, maar kreeg geen volledige duidelijkheid over Brandts spionagewerkzaamheden.

Van dat met mysterie omgeven bestaan moest een film zijn te maken, dacht de Amsterdamse filmmaker Annette Apon na het lezen van de biografie van auteur Geert Aalders. “Ik raakte geïntrigeerd door haar leven; een actrice die spion werd. Ik was benieuwd in hoeverre die identiteiten met elkaar te verbinden waren. Leonie heeft haar hele leven geacteerd in allerlei rollen. Ze doorzag precies hoe het moest, je anders voordoen dan je bent.”

Brandt werd in 1901 geboren in een dorp vlak over de Duitse grens. Als tiener in de Eerste Wereldoorlog verrichtte ze kleine smokkelklussen. Toen de strijd doofde, begon een nieuwe ambitie te ontluiken. Brandt vertrok naar Amsterdam om actrice te worden. “Het lukte haar nog ook. Ze kreeg goede kritieken in de kranten. Toch bemachtigde ze uiteindelijk niet de toneelrollen die ze waarschijnlijk zo graag wilde hebben.”

Bij uw film was er een groot obstakel: van Leonie Brandt bestaan geen bewegende beelden. En de mensen die haar kenden zijn vrijwel allemaal dood.

“Van auteur Aalders kreeg ik de brieven, de proces-verbalen en processtukken die hij voor zijn boek gebruikte. Zo is haar levensverhaal vrij nauwkeurig te reconstrueren. Ik dacht eerst aan een dramaserie voor televisie, maar omroepen waren niet geïnteresseerd. Toen ben ik in onder meer het archief van filmmuseum Eye op zoek gegaan. Tevergeefs. Ik kwam daar wel op het idee met hulp van beelden van filmsterren uit haar tijd een portret van haar te componeren. Het eindeloos speuren naar geschikte scènes was voor mij als filmfan geen straf.”

Bent u achter haar drijfveren gekomen? Waarom stortte een verdienstelijke actrice, én moeder van twee kinderen, zich in de riskante wereld van de spionage?

“Ik denk dat ze teleurgesteld was in haar carrière als actrice. Ze was eigenwijs – misschien té eigenwijs voor een actrice. Ze kon maar moeilijk aanvaarden dat regisseurs haar vertelden dat iets anders moest. Als spion kon ze haar eigen spel regisseren. Dat kon ze goed, als actrice wist ze hoe scènes werkten, hoe personages zich ontwikkelden. Toen de Duitsers haar in 1941 betrapten, zei een Sturmbannführer niet voor niets: ‘Uw spel heeft ons veel werk gekost, maar het was wel uw laatste spel.”

Brandt belandde in concentratiekamp Ravensbrück en overleefde de oorlog. Hoe is niet geheel duidelijk. U vroeg het vergeefs aan Brandts zoon, die inmiddels 84 is.

“Hij was directeur van IBM in Nederland en de vicepresident van een grote firma in de VS. Hij heeft me geholpen aan een autobiografische roman en brieven van zijn moeder. Leonies dochter is overleden. Zij was Loek Kessels, bekend van de brievenrubriek Lieve Mona in de Story.”

U maakte ook films over actrice Fien de la Mar en dichteres Henriette Roland Holst, vrouwen die, net als Brandt, het leven in eigen hand namen. Wat zegt dat over u?

“Ik ben helemaal niet zo moedig! Ik kijk met verbazing naar hun kracht, hoe zij zich wisten te ontworstelen aan hun milieu. Die bewondering is een van mijn drijfveren om films te maken.”

Leonie, actrice en spionne is te zien in Eye en Ketelhuis