Een Ikeaschaaltje, maar dan 350 keer zo groot

Koffiekopjes, een thermoskan en een schaaltje voor de suikerklontjes. Niets bijzonders verder. Het is de vaste uitrusting van duizenden vergadertafels door heel het land, ook bij het Rotterdamse architectenbureau MVRDV. Toch zou één van deze alledaagse voorwerpen de basis worden voor het ontwerp van een opzienbarend gebouw dat binnenkort zijn deuren opent: het Depot van Museum Boijmans Van Beuningen, het eerste voor het publiek toegankelijke kunstdepot ter wereld. Het spiegelende komvormige bouwwerk in het Rotterdamse Museumpark is al voor de officiële opening een ware publiekstrekker.

In de zomer van 2013 durfden ze daar bij MVRDV nog niet van te dromen. In de besloten vergaderkamer op de eerste verdieping heerste een crisisachtige sfeer. Ze waren al weken bezig met een ontwerp, maar kwamen niet verder. Op tafel stond een enorme kubus van blauw foam: dat was ongeveer het volume dat werd gevraagd voor een nieuw museumdepot dat toegankelijk moest zijn voor het publiek.

“Gaan we een vierkant blok neerzetten? Een kubus midden in het park? Dat nooit!” riep hoofdarchitect Winy Maas vertwijfeld uit. Bij de rest van het achtkoppige gezelschap was de stemming bedrukt. Ze hadden nog maar een paar weken de tijd om met iets nieuws te komen.

Tafel

Een paar jaar daarvoor maakte MVRDV nog furore met een eerder depotplan in de vorm van een kolossale tafel: 45 meter hoog, 100 meter lang en 60 meter breed. De verdiepingen bevonden zich in het tafelblad, te bereiken via liften in de poten. Het ontwerp werd gekscherend ‘Opstelten’ genoemd. De maquette trok veel bekijks op exposities. Het voordeel van de hoge stelten was dat het Museumpark langs geen enkele zijde werd afgesloten. Museumdirecteur Sjarel Ex was wildenthousiast.

Hoe opzienbarend ook, de megatafel haalde het niet. Te duur en constructief te ingewikkeld. Dus zat het MVRDV-team te staren naar een grote blauwe kubus van foam. Enkele architectuurtermen vlogen door de ruimte: het nieuwe gebouw moest zich ‘insnoeren’ in het park, met een ‘smalle taille’ en een zo ‘klein mogelijke footprint’. Maar hoe?

Suikerschaaltje

Dan, plotseling, is daar de doorbraak. “Een beetje zoals deze kom,” zei Maas filosoferend. Hij keek naar het suikerschaaltje en schoof het naar voren. Alle ogen waren opeens gericht op de aluminiumkleurige Ikeaschaal, de Blanda Blank, een serveerschaaltje van roestvrij staal. Prijs: 3,99 euro.

“Het was meteen duidelijk: dit wordt het,” zegt Maas terugblikkend. “Het schaaltje was ook licht glimmend. Het moest een spiegelend gebouw worden. Dat geeft een gevoel van oneindigheid. Eigenlijk kwam alles bij elkaar in dat schaaltje, het moest alleen veel groter.”

Zeg dat wel. De Blanda heeft een hoogte van 9 en een diameter van 20 centimeter. Het depot van Boijmans is 40 meter hoog en heeft een diameter van 60 meter. De prijs is ook iets hoger: de kosten zijn opgelopen tot ruim 90 miljoen euro.

MVRDV-partner Fokke Moerel was een van de deelnemers aan het overleg, waarbij een schaaltje de weg baande naar een gebouw dat zelfs op de voorpagina van The New York Times heeft gestaan. “Het gaat rond als een sterk verhaal, maar zo is het echt gegaan.” De vraag dringt zich op of het depot een ander uiterlijk zou hebben gehad als toevallig ander servies op tafel had gestaan. Daar gelooft Moerel niet in. “Nee, dan hadden we geen piramide of zo gemaakt. Toeval bestaat niet. Dit was een perfecte samenloop van omstandigheden.”