PlusTv vooraf
Documentaire Nieuw licht: hoe het Rijksmuseum een ander perspectief op slavernij ontdekte
Afgelopen weekend had de tentoonstelling Slavernij moeten openen in het Rijksmuseum, waarmee ’s lands belangrijkste museum voor het eerst in ruim twee eeuwen zijn eigen omgang met het slavernijverleden onderzoekt.
De opening is vanwege corona tot nader order uitgesteld, maar de documentaire waarin Ida Does – regisseur van o.a. Vrede, herinneringen aan Anton de Kom (2012) en Amsterdam, sporen van suiker (2017) – de totstandkoming volgt, wordt maandagavond gewoon uitgezonden.
Nieuw licht – Het Rijksmuseum en de slavernij begint met de presentatie van Marten & Oopjen, Rembrandts huwelijksportretten die in 2015 voor 160 miljoen euro werden aangekocht door de Nederlandse en de Franse staat. “De Gouden Eeuw op zijn goudst,” jubelt directeur Wim Pijbes. Zijn opvolger Taco Dibbits spreekt van een ‘dierbare aankoop’, maar vertelt dat hij nadien ontdekte dat alle pracht en praal een schaduwzijde heeft. Martens vader was schatrijk geworden doordat hij een suikerraffinaderij had in Amsterdam, en alle suiker was afkomstig uit de Caraïben. “Dat wisten we niet.”
We hadden best wat meer kunnen weten, is de strekking van Does’ docu. “Als ik door een museum loopt en ik zo’n schilderij zie, is het altijd waar ik direct aan denk,” zegt hoofd geschiedenis Valika Smeulders, die in 2017 speciaal voor deze tentoonstelling werd aangesteld door het Rijksmuseum. “Dit zijn mensen die profiteerden van het koloniale systeem, die hebben alles te danken gehad aan slavernij en slavenhandel.”
Voordat er mensen van kleur aan het conservatorenteam werden toegevoegd, was de algemene gedachte dat het Rijksmuseum niet voldoende objecten bezat voor een grote tentoonstelling; gedurende het onderzoek bleek echter dat er veel meer stukken aan slavernij gerelateerd zijn dan werd verondersteld. Dat was voor een belangrijk deel een kwestie van perspectief.
Conservator Eveline Sint Nicolaas bekent dat ze jarenlang het zwarte jochie over het hoofd heeft gezien in Bartholomeus van der Helsts Schutters van Wijk VIII. Maar bij deze tentoonstelling is alles anders, aldus Sint Nicolaas. “Ik ben me veel meer bewust van mijn eigen kleur en mijn eigen perspectief doordat we bezig zijn met dit onderwerp.”
Nieuw licht laat zien welke slagen het Rijksmuseum in een paar jaar heeft gemaakt en nog steeds maakt. Maar uit een prikkelende scène blijkt dat sommige oudere, veelal witte Vrienden van het Rijksmuseum er nog een beetje aan moeten wennen, dat termen als ‘slaaf’ en ‘blank’ niet meer in het museum thuishoren.
