PlusAchtergrond
De waarde van fictie en het leesplezier erin rammen – Ilfu is een literair festival met een missie
Twee weken lang staat Utrecht in het teken van literatuur als vrijdag het Internationaal Literatuurfestival Utrecht losbarst. Actuele thema’s, grote en nieuwe namen, filmprogramma’s, poetry slam en – inspelend op de hype rond het genre – een middag over wandelliteratuur.
Het Internationaal Literatuurfestival Utrecht (Ilfu) is er het hele jaar. Met de Book Talks, waarvoor grote internationale schrijvers naar Utrecht komen. Maar ook met doordeweekse schrijf- en leescursussen, boekenclubs en presentaties in het dit jaar betrokken pand op Achter de Dom dat eind negentiende eeuw postkantoor was en daarna een lange geschiedenis van musea en instellingen kende.
“We vieren het hele jaar door elke dag literatuur,” zegt directeur Michaël Stoker (43). Maar het tweeweekse festival dat na twee corona-edities vrijdag weer volop losbarst, is het vlaggenschip van het Ilfu. Het thema dit jaar is ‘fictie bij de feiten’, wat aansluit bij het in april dit jaar gestarte online platform van Ilfu, waarop fictie minstens zo belangrijk is om de wereld te begrijpen als de feiten die we horen in het nieuws.
Leuke concurrentieslag
Ja, bevestigt Stoker, zoals in de hele cultuursector komt de kaartverkoop aarzelend op gang. “Op veel fronten zijn de stuiptrekkingen van de pandemie te voelen. De 50plus-veellezer is deels nog voorzichtig, mensen wachten ook even af wanneer dan die aangekondigde opleving van het virus inzet. Ook de inflatie zal een rol spelen, mensen moeten bewuste keuzes maken in hun uitgaven.”
Toch is er vooral de euforie: al die schrijvers die weer live te zien en horen zullen zijn op het festival dat in 2018 zijn eerste editie beleefde als fusie van de Nacht van de Poëzie, het NK Poetry Slam en het festival Literaire Meesters. “We hadden toen Julian Barnes, Salman Rushdie en John Irving. Maar het leukste vind ik dat we publiek mobiliseren voor schrijvers van over de hele wereld die nog niet die naam en faam hebben,” aldus Stoker.
Ilfu is een festival met eigen accenten, benadrukt hij. “De aandacht richt zich snel op welke grootheid er komt. Jonathan Franzen wordt geïnterviewd op onze openingsavond, en die zou ook op bijvoorbeeld Crossing Border in Den Haag kunnen staan. We zijn met andere festivals altijd in een vrolijke concurrentieslag gewikkeld. Maar die grote namen zijn maar een klein deel van het festival. Young adult en poetry slam hebben wij als enige, en we hebben een duidelijk idealistisch doel.”
Dat idealisme, zegt Stoker – als ironische verwijzing naar de directeur van boekenorganisatie CPNB die had gezegd dat het lezen van Het bittere kruid van Marga Minco bij jongeren ieder leesplezier eruit ramde (waarvoor later excuses) – is het erin rammen van het belang van literatuur, de waarde van fictie en het leesplezier. “En dan bij voorkeur mét een optreden van Marga Minco. We hebben een absolute missie te laten zien dat literatuur een wezenlijk onderdeel is van het alledaagse leven. Met de alarmerende cijfers over boekverkoop en ontlezing is het hoopvol dat juist het festivalbezoek toeneemt. Zie ook de spokenwordscene, er is animo voor literaire evenementen die niet van de traditionele boekenwereld afhankelijk zijn.”
Terug naar oraal
Literatuur is zoveel meer dan het papieren boek, onderstreept Stoker. “We vertellen op het Ilfu verhalen in alle mogelijke verschillende vormen, waarvan het boek er één is. Het boek is er nog maar 500 jaar, een fantastisch medium waardoor de verspreiding gigantisch werd en er hele industrieën zijn ontstaan. Maar daarvoor waren er verhalen die mondeling werden doorgegeven. Het boek is onderdeel van de evolutie.”
“En nu zijn er vormen bijgekomen die niet de tekst centraal stellen maar het beeld: in boekverfilmingen bijvoorbeeld, maar ook series. Dat is de afgelopen twintig jaar kolossaal geworden, door de groei van de streamingplatforms. Netflix en HBO hebben hele afdelingen schrijvers en filmmakers die samen verhalen ontwikkelen. De behoefte die te produceren en consumeren is gigantisch. En we gaan ook terug naar oraal, met audioboeken en podcasts, met spoken word. Dat is ontzettend sneu en jammer voor het boekenvak. Maar in de lange geschiedenis van de literatuur is het slechts een rimpeling aan de oppervlakte en op geen enkele manier een einde.”
Ilfu, 23 september - 8 oktober, TivoliVredenburg en andere locaties in Utrecht, zie www.ilfu.com.
Vijf tips om te zien tijdens het ILFU 2022
1 - “Sowieso de openingsdag. Niet alleen omdat Jonathan Franzen in de Domkerk staat, maar ook omdat een rivier van 10.000 lichtgevende boeken voor een dag het verkeer in de Minrebroederstraat in het centrum verdrijft – meer ruimte voor fictie!”
2 - “De festivaldag Exploring Stories met schrijvers van Ierland tot Oekraïne, van Duitsland tot Midden-Amerika over actuele en urgente thema’s als kolonialisme, racisme, gender. Een ontmoeting van fictie en non-fictie.”
3 - “We hebben een heleboel vertaalprojecten en reiken de Filter Vertaalprijs uit. Elk festivaljaar laten we het klassieke gedicht Awater van Martinus Nijhoff in twee nieuwe talen vertalen; we voegen Farsi en Roemeens toe aan de inmiddels 22 vertalingen. We willen met dit bijna 100 jaar oude gedicht de wereld veroveren.”
4 - “Het wandelprogramma Looptijd, nu het fenomeen wandelen en wandelboeken zo’n hype is geworden. Met schrijvers die vertellen over hun onbeheersbare wandeldrift. Alleen dit jaar geprogrammeerd – tenzij het zo’n doorslaand succes wordt dat mensen met wandelschoenen aan van heinde en verre naar Utrecht trekken.”
5 - “Het slot, de legendarische Nacht van de Poëzie waar ik sinds ik 19 was bezoeker ben geweest. Tweeduizend mensen die in de baarmoederlijke setting van de achthoekige zaal van Vredenburg naar dichters luisteren – het meest unieke evenement van Nederland.”
