De relevantie van Anton de Kom bleef lang onopgemerkt

Anton de Koms Wij slaven van Suriname ‘heeft na 86 jaar niets aan relevantie ingeboet’, schrijft Mitchell Esajas, samensteller van de bundel Antonlogie. Maar kenmerkend is nu juist dat die relevantie een halve eeuw lang onopgemerkt bleef, zowel in Nederland als in Suriname. Toen in 1860 Multatuli’s Max Havelaar verscheen, ging volgens tijdgenoten ‘een rilling door het land’. Toen in 1934 Wij slaven van Suriname verscheen, bleef elke rilling uit. In Nederland werd het alleen in radicaal-linkse kring gelezen, in Suriname was er geen belangstelling voor.

Pas toen omstreeks 1970 Surinaamse studenten in het toenmalige linkse Nederlandse klimaat een roofdruk van het boek uitbrachten, trok het enige aandacht. Maar bij de onafhankelijkheid van Suriname in 1975 werd geen woord aan het boek en zijn schrijver gewijd. Daarop volgde de pijnlijke episode waarin De Kom door de militaire dictatuur op het schild werd geheven als vader des vaderlands, met zijn kop op de bankbiljetten en een naar hem vernoemde universiteit.

Eigenlijk pas sinds een kwart eeuw wordt De Koms betekenis als geschiedschrijver van het Nederlandse kolonialisme en de slavernij volledig erkend. Maar in Paramaribo verkrot zijn geboortehuis.

Gemoderniseerd

Deze geschiedenis van de ontvangst van Wij slaven van Suriname ontbreekt helaas in Antonlogie. De auteurs doen alsof de schrijver ervan altijd prominent was in plaats van veronachtzaamd. In zekere zin wordt hij nu weer gemoderniseerd: als samensteller Esajas De Kom aanhaalt over ‘negerjongens’ vervangt hij de eerste twee e’s door sterretjes, alsof het racistisch taalgebruik van de schrijver alsnog gekuist moet worden.

De hoofdstukken in zulke bundels zijn steevast zeer verschillend van gehalte. De Koms achterkleinzoon Vincent draagt aan het boek een meeslepend relaas bij over Antons kortstondige verblijf in Paramaribo in 1933, dat eindigde met zijn arrestatie en deportatie naar Nederland. De bijdrage van Guno Jones daarentegen is nogal abstract en hoogdravend, vol termen als ‘burgerschapsgeweld’ en ‘erfgoedmeerduidigheid’.

Van Ianthe Sahadat is er een indringend persoonlijk getuigenis over de betekenis van de schrijver in haar leven. In 1934, schrijft televisiepresentator Humberto Tan, was Wij slaven van Suriname ‘een baken van niet eerder vertelde verhalen’. Maar het duurde aan beide zijden van de oceaan lang voordat men dit baken gewaar werd.