De podcast is volwassen en heeft een eigen festival

Een podcast... hoe werkt dat ook alweer? Waar zit dat op mijn iPhone? En moet ik daarvoor betalen? Wie weleens heeft geprobeerd z'n nieuwste podcastobsessie aan de man te brengen, heeft geheid een dergelijke reactie gehad. Gek, want het medium bestaat in technologietermen al een eeuwigheid: in 2004 werd de term podcast (een samentrekking van iPod en broadcast) voor het eerst gemunt.

Toch wordt het genre nog lang niet geconsumeerd op het niveau van radio en televisie, ­videodiensten als Netflix en sociale media. Volgens het Nationaal Luisteronderzoek luistert één op de tien Nederlanders 'weleens' naar een podcast.

Bevredigend en intiem
Sinds 2004 wordt om de zoveel tijd geroepen dat de podcast nu écht gaat doorbreken, maar telkens neemt de interesse weer af - ondanks oplevingen door de komst van het 4G-netwerk, waarmee je kan streamen op je telefoon, en Amerikaanse blockbusters als Serial en S-Town.

De trage opmars valt deels te verklaren door onwetendheid bij het grote publiek en de matige vindbaarheid (op iPhones staat standaard de app die gewoon Podcast heet, op Androidtelefoons heb je een app als Stitcher nodig). Voor liefhebbers blijft het in ieder geval een raadsel waarom niet iedereen verslingerd is aan het genre, want podcasts zijn gratis te beluisteren, wanneer jou dat uitkomt.

Tijdens lange autoritten ben je niet meer veroordeeld tot gewauwel op de radio, maar kun je luisteren naar een programma dat je écht interesseert: of je nou van de verhalende variant houdt met muziek (Bob) of van een talkshow specifiek voor en door vrouwen van kleur (Dipsaus).

New York Magazine maakte deze maand een treffende vergelijking: waar podcasts een bevredigend en intiem gevoel opleveren, is het tegenovergestelde waar bij de meeste andere online tijdverdrijven, met name sociale media. 'Niemand luistert naar een podcast en voelt zich daarna geïrriteerd en een beetje schuldig, zoals je je voelt na een uur op Facebook.'

Een tweede leven
Doorbraak of niet: doorgewinterde podcastmakers vertellen dat het ronduit goed gaat met het genre in Nederland. Stef Visjager, host van het populaire Parel Radio, waarin ze eerder uitgezonden radiodocumentaires en hoorspelen een tweede leven geeft, zag de afgelopen jaren het aantal luisteraars van enkele duizenden naar enkele tienduizenden groeien.

Ze wordt regelmatig in de trein of het museum herkend aan haar stem. Toch denkt Visjager dat er nog een groot publiek links ligt. "Het zou denk ik veel uitmaken als de NPO een keer een tv-campagne begint, waarin ze uitleggen hoe je een podcast installeert."

Heikel puntje
Tjitske Mussche, die de VPRO-podcast Ongesigneerd maakt en dit weekend podcastfestival Oorzaken (zie kader) organiseert, ziet niet alleen het enthousiasme aan de kant van luisteraars en makers toenemen, maar ook de interesse van bedrijven.

"Ik word vaak door musea gevraagd om een podcast te maken; zij ontdekken ook dat zoiets context kan bieden bij een tentoonstelling. Ik heb dat met mijn collega's van Radiomakers Desmet bijvoorbeeld gedaan voor het Van Gogh Museum, het Stedelijk Museum en De Oude Kerk. Bedrijven tonen ook steeds meer interesse: KLM en NS hebben ook al een eigen verhalende podcast."

Wanneer het niet in opdracht is, blijft geld verdienen met podcasts een heikel puntje. In het geval van Man met de microfoon van Chris Bajema, een arbeidsintensief programma met interviews, muziek en hoorspelelementen, is het nauwelijks te doen. Daarom nemen vooral de talkshows fors in aantal toe: daar heb je in principe alleen apparatuur, een keukentafel en goede sprekers voor nodig.

Geld verdienen
Dag en Nacht Media is het enige podcastplatform van Nederland. Het zet vol op deze vorm in met titels als Ik ken iemand die (over opvoeding) en Betrouwbare bronnen (over politiek). Het bedrijf produceert niet alleen de podcasts, maar regelt ook advertenties van grote bedrijven als Hello Fresh, Albert Heijn en ABN Amro.

Oprichter Tim de Gier zegt dat in het begin, twee jaar geleden, de luistercijfers per maand met meer dan honderd procent stegen. "Er is zeker geld te verdienen met podcasts. Dat het zo goed zou gaan, hadden we niet verwacht. We hebben vier mensen fulltime in dienst, enkele producers werken op projectbasis, en dan zijn er nog een heleboel presentatoren die geld met hun podcasts verdienen. Niemand doet hier vrijwilligerswerk."

Argusogen
Tot zo ver goed nieuws, maar er is één ontwikkeling die de podcasters met argusogen volgen. Streamingdienst Spotify heeft onlangs ruim 200 miljoen euro neergelegd voor podcastbedrijven Anchor en Gimlet en maakte deze week bekend voor een onbekende som Parcast over te nemen, een bedrijf dat vooral spannende misdaadpodcasts maakt. Voor de vindbaarheid een goede ontwikkeling, maar ook potentieel schadelijk.

De Gier: "Dat gaat veel veranderen, ben ik bang. Mediabedrijven gaan proberen podcasts exclusief aan zich te binden om alle inkomsten en data op te strijken.

Als je drie favoriete podcasts op verschillende platforms zitten, word je dus gedwongen drie abonnementen af te sluiten. Zonde, want het idee van podcasts is juist dat ze voor iedereen te beluisteren zijn."

DAMN, HONEY
Marie Lotte Hagen (31) maakt met Nydia van Voorthuizen (30) de ­podcast Damn, Honey, een talkshow over 'alle shit waar je als vrouw van deze tijd mee moet dealen'. Ze praten over dingen als de mannengriep, de Women's March en diversiteit in de media. Hagen:

"Vorige zomer schreven wij een feministisch pamflet, dat ook Damn, Honey heet. We hebben daarin onze eigen ervaringen beschreven en kregen soms opmerkingen dat het weinig zei over de situatie van vrouwen met kinderen, vrouwen van kleur of vrouwen met een onzichtbare ziekte."

Een podcast bleek de ideale manier om ook die verhalen te vertellen, zegt Hagen, omdat een uitgebreid gesprek veel ruimte laat voor twijfels, overpeinzingen en nuance. Damn, Honey, waarvan elke twee weken een aflevering online komt, wordt per maand zo'n tienduizend keer beluisterd.

Hagen en Van Voorthuizen verdienen er geen cent aan - ze maken 'm vooral omdat ze het belangrijk vinden dat zoiets bestaat. "We willen mensen graag bijpraten zonder dat belerende vingertje. Feminisme kan ook heel mild en toegankelijk zijn."

AFGEBRAND LANDHUIS
Simon Heijmans (29) heeft met de verhalende podcast De Brand in het Landhuis de hit van het moment te pakken: de afleveringen over de geheimzinnige dood en verdwenen kunstschatten van de excentrieke miljonair Ewald Marggraff zijn bijna 550.000 keer gedownload. Heijmans werkte vijf maanden fulltime aan zijn onderzoek.

De eerste drie afleveringen zette hij direct online, daarna nam hij de luisteraar per aflevering mee in zijn vorderingen en bizarre ontdekkingen. "Een podcast was het uitgelezen medium voor dit verhaal, omdat ik iedereen kon meenemen in mijn onderzoek, en het meer dan een artikel of reportage je fantasie aanspreekt."

De Brand in het Landhuis is een true crime-podcast naar Amerikaans recept; Heijmans' grote voorbeeld was S-Town, dat volgens de laatste cijfers meer dan 80 miljoen keer is gedownload. Toch zag Heijmans zijn succes totaal niet aankomen. De Brand in het Landhuis staat nu ruim twee maanden online, en hij wordt nog dagelijks bestookt met berichtjes en mails.

"Luisteraars vertellen me heel persoonlijke dingen: vooral wáár ze hebben geluisterd - wandelend in het bos, of samen aan de eettafel. Ik word ook vaak gevraagd: 'Heb je al een nieuw afgebrand kasteel gevonden?' Zo'n verhaal heeft zich nu nog niet aangediend, maar dat ik ooit weer een podcast ga maken, staat vast."