De Best Verzorgde Boeken van 2020: van het uitzicht tijdens de lockdown tot een verborgen verzameling zweetplekken

‘Het afgelopen jaar mag gerust uitzonderlijk worden genoemd, gezien de ongekende pandemie die uiteraard ook binnen de boekenwereld haar sporen nagelaten’, staat er in een zaaltekst bij de traditionele Best Verzorgde Boeken-tentoonstelling in het Stedelijk Museum. Ondanks die ‘drastisch andere omstandigheden’ was de kwantiteit aan ingezonden boeken niet gekelderd: 267, tegen 278 in 2019. Qua persoonlijke uitwisselingen was 2020 volgens de jury echter een ‘behoorlijk schraal jaar’, omdat samenkomsten op bookfairs niet doorgingen, waardoor er weinig kruisbestuiving was tussen uitgevers, ontwerpers, drukkers, studenten, kunstenaars en culturen. Maar de effecten daarvan zag de jury nog niet terug; zij selecteerde het maximumaantal van 33 titels.

Het virus heeft wel een stempel gedrukt op het soort boeken dat in 2020 is verschenen. ‘Onder de inzendingen bevond zich een aantal ‘covidboeken’, waarvan de ontwerpen ofwel draaien om het coronavirus ofwel zijn ontstaan door de extra tijd ten gevolge van de pandemie.’

Twaalf van die werken worden gepresenteerd onder de noemer ‘boeken in quarantaine’. Ze zijn tussen perspex platen aan de muur bevestigd, wat betekent dat alleen de voor- en achterzijde zichtbaar zijn en je er dus niet doorheen kunt bladeren om na te gaan wat het boek nu precies tot een coronaboek maakt.

Scheve verkeersborden

Dat loopt behoorlijk uiteen. Quarantaine uitzicht van beeldend kunstenaar Noortje Haegens, bijvoorbeeld, is een écht coronaboek: toen Nederland op slot ging, pakte Haegens haar camera en maakte ze tot de versoepelingen elke dag een foto van de zonsondergang vanuit het raam in haar trappenhuis. Maar Scheve palen, waarin grafisch ontwerper Onno Blase 288 foto’s verzamelde van scheve palen en paaltjes, verkeersborden en lantarenpalen, is weliswaar een fijn project, maar het boek was er waarschijnlijk ook zonder corona wel gekomen.

Vier covidboeken (volgens de zaaltekst althans, drie volgens de overdadig vormgegeven catalogus) maken deel uit van de juryselectie van de Best Verzorgde Boeken. Hun kracht schuilt volgens de jury overigens niet in de coronaconnectie, maar in het feit dat er een duidelijk geformuleerde reden was om ze te maken, waarna die motivatie in alle schakels van het maakproces op de best mogelijke manier is gepreciseerd. Maar dat geldt natuurlijk ook voor de andere geselecteerde boeken.

William Kentridge maakte het prachtige Waiting for the Sibyl ter vervanging van een opera die niet doorging. Crisiskoken van culinair journalist Mara Grimm ontstond ook tijdens de eerste lockdown, omdat de auteur haar normale werk niet kon voortzetten. Het is een met liefde gemaakt kookboekje met ruim veertig ‘crisisrecepten’ van topkoks en (eet)schrijvers.

Er zitten – zoals altijd – veel in eigen beheer of in kleine oplage uitgegeven fotografie-, kunst- en kunstenaarsboeken in de juryselectie. Maar misschien wel het mooiste boekje is in een grote oplage uitgegeven door Querido en gewoon te koop in de boekwinkel: Het hele leven van Bart Moeyaert, met prachtige illustraties in zwart-wit van Peter Van den Ende. ‘Zachtjes prevelden we jaloers voor ons uit dat Vlamingen wel heel goed zijn in het verzorgen van literaire uitgaven,’ noteerde de jury. ‘Hier kunnen we in Nederland best een voorbeeld aan nemen.’

Onderduik

Er is ook een selectie gemaakt door een studentenjury, van 30 boeken. Beide jury’s hebben gelet op de balans tussen idee en uitvoering en op de vormgeving van het boek zelf. De vakjury focuste daarbij wat meer op het raffinement van vormgeving en inhoud; de studentenjury bevat wat gewaagdere, experimentelere publicaties. Sweat van Alex Farrar, een verzameling foto’s van zweetplekken, is zo’n eigengereide productie. De zelfgemaakte en op Instagram en stockbibliotheken gevonden foto’s zijn ‘verborgen’ achter dichtgevouwen spreads – zweetplekken laten we immers ook liever niet zien.

In de entree van het Stedelijk staat ook nog een vitrine met (delen uit) de Experimenta Typografica, de oogstrelend mooie boekjes vol experimenten met papier, kleur, tekst en beeld, die Willem Sandberg (Stedelijkdirecteur van 1945 tot 1963) tijdens zijn onderduik in het Limburgse Gennep ontwierp. Thomas Castro, jurylid en conservator bij het Stedelijk, moest door de coronaboeken aan Sandbergs experimenten denken: ‘Hoewel Sandberg op de vlucht voor de nazi’s zich in een heel andere en ergere situatie bevond dan wij tijdens de lockdowns, getuigen beide boekenreeksen van de vindingrijkheid van hun ontwerpers, die troost vonden in het maken van boeken.’

De Best Verzorgde Boeken 2020: t/m 31/10 in het Stedelijk Museum.