Computer van Daniela Schwabe baart een nieuwe familie

De opwinding was groot toen veilinghuis Christie’s in oktober 2018 Portrait of Edmond Belamy onder de hamer bracht. Niet per se vanwege de prijs die het schilderij opbracht, die met 432.500 dollar zo’n 45 keer hoger lag dan de vooraf geschatte waarde, maar vanwege de maker. Portrait of Edmond Belamy was namelijk het eerste schilderij ter veiling dat gemaakt is door een algoritme. Het Franse collectief Obvious had duizenden afbeeldingen aan een computer ‘gevoerd’, die daarna door deep learning zelf in staat was een kunstwerk te produceren.

Daniela Schwabe doet hetzelfde met Deep Family. Samen met ontwerper Casper Schipper ontwikkelde ze een kunstmatige intelligentie die ze losliet op haar familiealbum. Zodra de machine genoeg kennis had opgedaan begon zij eigen beeltenissen te maken. Eerst portretten en nu complexere groepsportretten, die Schwabe gebruikt als basis voor schilde­rijen.

Kiezelsteen in rivierwater

Hoewel de gebruikte methodes overeenkomsten vertonen, is het werk van Obvious en Schwabe zeer verschillend. Portrait of Edmond Belamy vormt het bewijs van kunstmatige creativiteit. In Deep Family is het computerproduct juist een simulatie of metafoor van het menselijk geheugen.

De herinneringen betreffen in Schwabes geval de Tweede Wereldoorlog. Sommige familie­leden zaten in het verzet, andere bij de SS, soms binnen hetzelfde gezin. Maar dat is niet af te zien aan de familiefoto’s. Dat bleek later uit de verhalen bij die foto’s, waardoor de kunstenaar anders ging kijken naar oom A of achterneef B. En zich hen anders ging herinneren. Over­levering werkt op beeld als rivierwater op een kiezelsteen, die na verloop van tijd door erosie glad en stomp wordt.

Met de portretten uit Schwabes computer is het precies zo. Alle hoekige vormen zijn opgelost, duidelijke scheidslijnen ontbreken en gezichten zijn vlekken met karikaturale streepjes voor ogen en mond. Het algoritme werkt als grote gelijkmaker en individuele kenmerken, zelfs gezichtsuitdrukkingen zijn verdwenen. Bij sommige figuren zijn de hoofden zelfs deels versmolten – Siamese tweelingen van de geheugenverdichting.

Het gebruikte lichtpaars, mild oranje en sepia werkt historiserend. De wazige contouren geven de afbeeldingen iets dromerigs, vergelijkbaar met films waarin flashbacks worden opgenomen met vaseline op de lens.

Menselijk brein

De computer heeft een ‘nieuwe familie’ gebaard, maar door hun portretten op doek te reproduceren, eigent Schwabe zich haar familie en de herinnering aan haar familie weer toe. Dat maakt deze vorm van post-internet art conceptueel zo interessant. Ze legt de werking van het menselijk brein vast door gebruik te maken van de nieuwste, snelste technologie. Maar ze doet dat in schilderkunst, het oudste en traagste medium dat we kennen, dat al ten tijde van de grotschilders werd gebruikt om het verleden vast te leggen en over te leveren aan latere generaties.