Choreograaf Hans van Manen: ‘Ongelooflijk dat dit ballet 50 jaar oud is’

Geen pas te veel. En geen pas te weinig. Heldere lijnen en altijd ter zake. Zo kun je het 150 balletten tellende oeuvre van Hans van Manen (87) karakteriseren. Situation is daarop geen uitzondering. “Het is buitengewoon aardig dat NDT dit ballet terughaalt voor zijn jubileum. Het is natuurlijk ook het enige stuk van een halve eeuw geleden dat ze kunnen hernemen. Vrienden zeggen tegen mij: ongelooflijk dat dit ballet vijftig jaar oud is. Stomverbaasd zijn ze. Maar ik heb er nog meer, veertig of vijfenveertig jaar oud, die de wereld nog steeds overgaan. Als ik twintig jaar eerder was doodgegaan, waren die balletten misschien maar twintig of dertig jaar geworden.” Lachend: “Maar omdat ik er nog steeds ben, worden die balletten ook ouder.’

Van Manen maakte Situation in 1970. “Toen was het in de moderne dans in de mode om in dialoog met de muziek te gaan. Als ik ergens een enorme hekel aan heb, is het ‘de dialoog met de muziek’. Onbegrijpelijk vind ik dat, dat je muziek uitkiest om de emotie nog eens kracht bij te zetten. Dan krijg je muzikaal behang. Van Wally Tax (zanger van de legendarische nederbeatband The Outsiders) had ik destijds wat platen gekregen van het Decca-­label: Geluid voor amateurfilmers en geluidsjagers. Ik dacht: als we dan toch in dialoog moeten gaan… De agressiefste geluiden vond ik het interessantst: donder, schoten, kletterende regen. Maar ook het gezoem van muggen sprak me aan.”

Uitvergroot ruitjespapier

“Omdat Situation gaat over agressie en geweld in relaties, wilde ik een beperking van de ruimte: hoe beperkter, hoe bedreigender en agressiever. Jean Paul Vroom maakte daar een prachtig decor bij: een kamer van 8 meter lang, 6 meter breed en 4 meter hoog, behangen met uitvergroot ruitjespapier. Er hangt een klok die de werkelijke tijd aangeeft, waardoor je in het nu blijft. En rechts is een deur. Die deur is buitengewoon belangrijk, die wordt een stuk of dertig keer gebruikt. Elke opkomst is weer anders. Aan het eind komt een man steeds weer op door die deur, om met verschillende loopjes de aandacht van een vrouw te trekken, maar niks helpt. Wanhopig wordt hij er van.”

Destijds was die rol op het lijf geschreven van Gérard Lemaître, bij NDT dansend vanaf 1960 en bij het publiek geliefd om zijn charme en komische talent. “De dansers die het nu dansen – Chuck Jones en Aram Hasler – doen dat geweldig hoor! Het is sowieso fabuleus wat dansers tegenwoordig kunnen en hoe zij zichzelf er helemaal in kunnen smijten. In dat opzicht is de danskunst er waanzinnig op vooruitgegaan. Als ik dat weleens moet uitleggen aan mensen, dan vergelijk ik het met de Olympische Spelen, waar elke keer weer records worden verbroken. Dat is bij de danskunst net zo.”

Opmerkelijk in Situation is een intense pas de deux, waarin de twee danseressen regelmatig wijdbeens naar het publiek draaien. Hoe werd daarop gereageerd in 1970?

Beroemde grijpbeweging

“Ik ben daar nooit mee bezig geweest. Ik heb altijd stoute dingen gedaan. Zoals de vrouw die het kruis van de man beetpakt, in Sarcasmen (1981). We gingen eens met de koningin mee naar Bonn, om op te treden bij een staatsbezoek. Werd dat ballet ineens afgekeurd door de hofhouding. Onbegrijpelijk. Dat stuk heet toch Sarcasmen?’ Om zijn betoog kracht bij te zetten maakt Van Manen nog maar eens die beroemde grijpbeweging. “Hmmm, sarcasmen, grrrr!”

“Maar goed, dat vrouwenduet. Er ontstaat tussen die twee echt een ding. De een blijft verleiden tot het bittere einde toe, en die andere kan daar helemaal niks mee. Die meiden die dat nu dansen – Rinako Iida en Amanda Mortimore – doen dat buitengewoon sexy.” En dan met die kenmerkende, ondeugende lach: “Het zijn dezelfde passen, maar het is erger dan ooit!’