Boek en tentoonstelling: het werk van Berend Strik verbindt het gewelddadige met het zachte

Er kleeft iets magisch aan het atelier. Het is het creatieve inner sanctum, meestal streng verboden terrein voor buitenstaanders. Hier gebeurt het onbeschrijflijke tussen hoofd en handen. Als het resultaat de studio verlaat, wordt het kunst – de vorm stolt, de betekenis wordt juist vloeibaar.

Het atelier is een geliefd onderwerp onder kunstenaars, als vorm van zelfreflectie of poging het eigen handelen te begrijpen. Weinigen zijn er echter zo lang en systematisch mee bezig als Berend Strik. Over een periode van tien jaar bezocht hij de ateliers van 75 collega-kunstenaars, van ­Marcel Duchamp tot Vito Acconci, om via hun werkplaatsen dichter bij hun werk te komen – en bij zichzelf.

Dat kreeg zijn weerslag in het schitterende boek Deciphering the Artist’s Mind, dat eerder verscheen en waarvan de officiële lancering nu is om­lijst met een kortlopende expositie.

Blikvanger is het werk gewijd aan Jackson Pollock. Strik fotografeerde de houten vloer waarop de Amerikaanse abstract expressionist zijn doeken neerlegde als hij er verf op spatte, goot en droop. Pollocks planken ogen als zijn schilderijen en Strik accentueert die gelijkenis. Hij laat de verfexplosie oplichten door er stukjes stof op te borduren, met in de hoofdrol een scharlaken fluweel dat het werk bloedrood laat gloeien.

Spelen met de kijker

Striks werkwijze – het bewerken van foto’s met naald, draad en textiel – is tegelijk een bedekken en onthullen. Dingen worden beter of zelfs voor het eerst zichtbaar. Maar de ­lapjes en steekjes heffen ook de eenduidigheid van de foto op en zaaien zo verwarring. Dat zie je bijvoorbeeld goed in het oudere werk Yogyakarta, waarin de toevoeging van zwarte en blauwe stof je laat raden: zie je een tempel, een binnenplaats, een begraafplaats?

Borduren op foto’s is wezenlijk anders dan schilderen op foto’s, iets wat meer kunstenaars doen. De kwast brengt laag over laag aan, terwijl de naald het oorspronkelijke beeld doorboort, er gewelddadig in doordringt. Toch is het nieuw aan­gebrachte oppervlak juist zacht en tactiel. Twee gevoelswerelden worden hier verbonden.

Strik speelt met de ogen van de kijker, die na een paar werken een af­wijkende beeldkwaliteit automatisch toeschrijft aan een toevoeging van stof. Maar in het atelier van Fluxuskunstenaar Geoffrey Hendricks zit de wand met fotolijstjes niet achter gaas, zoals je verwacht, maar is de foto zelf juist onscherp.

Mentale vensters

In de extra langwerpige afbeelding die Strik maakte van Arnulf Rainers werkruimte, lijkt het gaas als verf van de doeken te druipen. Midden in dat interieurlandschap vol half afgemaakte schilderijen biedt een open raam uitzicht op bomen en zonlicht.

De binnenruimte van het atelier en de mentale vensters van de kunst zijn hier op bijna terloopse wijze verenigd met de buitenwereld, tot een horizon die Rainer, Strik, de kijker en de kunstgeschiedenis omvat.

Edo Dijksterhuis