'Wij bepalen zelf het effect van terrorisme'

Deze week zei de Franse president François Hollande weer dat zijn land in oorlog is met het terrorisme, een oorlog tegen 'fanatisme en haat'. Die gaat lang duren, voegde hij er aan toe, maar met volharding kan de republiek winnen.

In Duitsland blijft, ook na de gewelds­uitbarstingen van afgelopen week, oorlogstaal achterwege. De minister van Binnenlandse ­Zaken adviseerde kalmte. Bondskanselier ­Angela Merkel liet kenmerkend dagen op zich wachten voor ze met een reactie kwam.

Nieuwe fase
De confrontatie met jihadistisch terrorisme lijkt weer een nieuwe fase in te gaan.

Recente aanslagen werden vaak gepleegd door daders met een verleden van psychische aandoeningen. Het verschil tussen de gestoorde amok­maker die anderen meesleept in zijn eigen dood en de politiek gemotiveerde terrorist vervaagt.

De 'soldaten van IS' lijken in hoge mate autonoom te opereren, alleen of in kleine groepen. De gebruikte wapens zijn soms zeer alledaags. Een vrachtwagen werd een middel voor massamoord.

Bijna overal kunnen terroristen toeslaan: een restaurant, een festival, een kerk. Het is onmogelijk alle potentiële doelwitten te beveiligen.
Dat betekent niet dat de maatschappij en de politiek machteloos zijn. Want het doel van terrorisme is een reactie uitlokken. Het effect van terrorisme wordt voor een groot deel bepaald door de reactie.

Burgeroorlog
Het ultieme doel van Islamitische Staat is de tegenstellingen in Europese landen vergroten, tot een burgeroorlog tussen moslims en 'ongelovigen' aan toe. Dan kan IS zich presenteren als beschermer van alle moslims en het ongelijk bewijzen van al die geloofsgenoten die rustig in het verderfelijke Westen wonen.

Het is zaak hier niet aan mee te doen. Het risico van polariserende, simplificerende maatregelen en retoriek, zoals de roep om een Frans 'Guantanamo Bay', is dat dat wel gebeurd. Terecht daarom dat Hollande de eenheid van zijn land benadrukte.

De Franse oorlogsverklaring aan het terrorisme is minder verstandig. Uiteraard, Frankrijk doet mee aan de strijd tegen het kalifaat van ­Islamitische Staat in Irak en Syrië, Duitsland en Nederland in bescheidener vorm ook. Daar is het oorlog.

Illusie
Maar tegen wie moet de oorlog gevoerd worden in Parijs, Nice of Rouen? Met welke middelen moet die gevoerd worden? En geeft dat de 'soldaten van IS' niet precies de legitimiteit die ze zoeken?

De Franse veiligheidsexpert François Heisbourg heeft deze vragen gesteld, maar een duidelijk antwoord blijft uit.

Hollandes uitspraak dat Frankrijk het terrorisme zal verslaan, roept een illusie op. Terrorisme is een al meer dan honderd jaar oude tactiek die steeds nieuwe vormen aanneemt en voor allerlei karretjes te spannen is. Er is geen reden te denken dat het jihadistisch terrorisme op korte of middellange termijn stopt. Daarvoor zijn de spanningen in het Midden-Oosten en in samenlevingen elders te groot.

Tegenover de snelle en duidelijke uitspraken van Hollande valt het lange zwijgen van Merkel des te meer op. Ze zal zich moeten verweren tegen de kritiek dat de 'welkomstcultuur' ten opzichte van vluchtelingen de achtergrond of zelfs oorzaak van de aanslagen is.

Maar zeker Duitsland kan zich niet van de wereld afsluiten, en dat zal waarschijnlijk een deel van haar boodschap zijn. Een betere screening van asielzoekers is wel nodig.