‘Waaruit bestaat onze erotiek nog?’

De huidige mens denkt dat hij seksueel vrij is, maar volgens Ype de Boer bepalen onbewuste verhalen, protocollen, idealen en weergaven de manier waarop we erotiek beleven.

Van kinds af aan worden we overstelpt met ideeën, idealen, beelden, waarschuwingen, aanmoedigingen, feiten en oordelen over seks. Van alle kanten wordt ons verteld of verbeeld wat seks is of zou moeten zijn, wat je er wel en niet van kunt verwachten. Eerst door onze ­ouders, voorlichters en vroegrijpe leeftijds­genoten, later vanuit boeken en spektakel­media, glossy’s en pornografie, eventueel de seksuoloog of bij een cursus Tantra.

In populaire psychologie geldt nog steeds dat je seksuele ontwikkeling de kern vormt van je identiteit en ook in de politiek speelt seks een prominente rol in verband met erkenning, ­consent en gender.

Uit al deze aandacht voor het seksuele is veel goeds voortgekomen, ik ben bijvoorbeeld blij dat ik bijtijds voorlichting heb gekregen. Bovendien getuigt het van een zekere mate van vrijheid en openheid.

De nieuwe generaties ­volwassenen schamen zich doorgaans niet of niet buitensporig voor masturbatie, vrije seks of eigenzinnige verlangens. Met haar kritiek op bedrukkende normen, waarden en taboes heeft de seksuele revolutie ons diverse relatievormen en voorkeuren leren kennen en accepteren.

Wij kijken nauwelijks meer op van open relaties en verkiezen soms polygame boven monogame verbintenissen. Vrouwelijke seksualiteit krijgt meer aandacht en de mogelijkheid zich te ontplooien, grote groepen mensen strijden ­ervoor homoseksualiteit van negatieve stempels te bevrijden en de erotische industrie biedt een explosie aan nieuwe mogelijkheden met allerlei speel­tjes, virtuele ruimten, avatars en zelfs robots.

Gebruiksaanwijzing

En toch… op een gegeven moment ging het me tegenstaan, al die meningen over seks, al die protocollen, verhalen, idealen en weergaves. Het gevoel bekroop me dat, door die overvloed aan woorden en beelden, het voor mij van te­voren al bepaald was wat seks is, wat ik erin zou aantreffen, waartoe het wel en niet dient en hoe ik ermee om hoor te gaan.

Alsof niet alleen mijn ideeën erover, maar ook mijn beleving van het erotische in grote mate door al dat gepraat over seks was beïnvloed.

Alsof het erotische voor mij gevangen was in een soort gebruiksaanwijzing. Een die tegelijkertijd aspecten van het erotische buitensluit en mij een open ervaring ermee ontzegt. Kan het zijn dat wij modernen op het niveau van erotische ervaring een stuk minder vrij zijn dan we denken? Dat we, ondanks de verworven vrijheden en diversiteit, op geestelijk niveau gebonden zijn aan een eenzijdig beeld van seks?

Ondanks de enorme groei aan erotische mogelijkheden, het doorbreken van traditionele taboes en de opkomst van erotische technologie – waardoor verschillende partners, standjes, intensiverende middelen, orgastische ­bijeenkomsten, meditatieve verrijkingen en dergelijke ons ter beschikking staan – is er mijns inziens op dieper niveau sprake van bepaalde algemene, vaak onbewuste idealen die al deze mogelijkheden en vrijheden binnen eenzelfde kader plaatsen.

Leefwereld

Het gaat mij hier om de sferische ruimte waarbinnen dergelijke handelingen en praktijken plaatsvinden en het zelfbegrip dat daarmee ­gepaard gaat. Tegen welke horizon van idealen en beelden spelen onze seksuele handelingen zich af? Welke lichaamsopvatting, welke ideeën over lust en verlangen sturen ons ­erotisch bestaan?

Om ons van de grenzen van onze erotische leefwereld bewust te worden en die misschien zelfs open te breken, stel ik een experiment voor. Een filosofische proeve van de erotische verbeeldingskracht, die in het eigen heden ­dominante opvattingen opspoort en vervolgens in een schaamteloos soort filosofisch toerisme op zoek gaat naar exotische erotische ­ervaringen, buiten het moderne Europa: in het Midden-Oosten, India, Egypte en China, maar ook in de Middeleeuwen en het vroegere christendom. Niet omdat het elders of eerder beter zou zijn, niet om de westerse leefwereld in te ruilen voor bijvoorbeeld een oosterse, maar omdat het elders anders is en was en omdat het alleen via het inzicht in die verscheidenheid is dat we ons eigen perspectief kunnen openen.

Experiment

In een dergelijk erotisch experiment draait het niet om zoiets als een ‘juiste mening over seks’, en al helemaal niet om een nieuwe techniek of politiek, maar om het verlangen een glimp op te vangen van de stof, van de materie waaruit het erotische bestaat of, om een oude en schijnbaar tegenovergestelde term te gebruiken, van de Idee van het erotische. Deze inzet stuit sommigen misschien tegen de borst als speculatief en pretentieus – en misschien hebben ze gelijk.

Maar waarom anders filosofie bedrijven, waarom anders schrijven? En stel je voor dat het wel lukt, wat als we er op de een of andere manier in slagen nieuw contact te maken met het erotische: wat zou dat met ons doen?

In filosofie staat immers altijd meer op het spel dan wat zij als onderwerp neemt. Haar verlangen bestaat erin te experimenteren met de grenzen van de wereld, met die ideeën over menszijn, leven en wereld die bepalen hoe de werkelijkheid aan ons verschijnt.

Op 13 augustus verscheen ‘Het erotisch experiment’ van Ype de Boer bij Uitgeverij Ten Have