Sint Nicolaas’ botje in Amsterdam! In de middeleeuwen had heel de gemeenteraad vooraan gezeten

Het was een livestream met een ver verleden, de plechtigheid waarmee afgelopen zondag een stukje gebeente van Sint Nicolaas werd verwelkomd in de naar hem vernoemde basiliek. Via Nicolaas TV was te volgen hoe de bisschop in vol ornaat voorging in de heilige mis die meteen de aftrap vormde voor een Nicolaasjaar. Op het altaar stond een kistje met daarin het kostbare kleinood, en er werd hemels gezongen.

De ceremonie bracht voor een uurtje de middeleeuwen tot leven, een periode waarin de relieken van martelaren en heiligen van onschatbare waarde waren. Voor de gelovigen was het een booster van de devotie, voor de stad een tastbaar bewijs van economische en politieke macht. Honderden jaren geleden had de hele gemeenteraad vooraan in de Nicolaaskerk gezeten, glunderend van trots en tevredenheid over de nieuwe aanwinst in de prijzenkast.

De jacht op relieken leidde niet zelden tot merkwaardige taferelen. Zo waren er verspreid over Europa dertien kerken die beweerden de enige echte voorhuid van Jezus van Nazareth in het bezit te hebben. In de aanloop naar de verkiezingen van 2012 liet de huidige Antwerpse burgemeester Bart De Wever nog weten de vermiste voorhuid terug te willen halen die volgens de overlevering tijdens de Beeldenstorm naar Italië zou zijn overgebracht.

De voortgaande ontkerkelijking heeft van de verering van heiligen een achterhoedegevecht gemaakt. Hun plaats is ingenomen door beroemdheden die voor hun bewonderaars evengoed een sacrale waarde vertegenwoordigen. Zij mogen hun voorhuid houden, maar hun beeltenis, leven en werk zijn publiek bezit. In de antropologie wordt het besmettingsmagie genoemd: het koesteren van een handtekening, selfie of ontmoeting met een held of heldin.

Aan helden geen gebrek, maar wie zijn onze eigentijdse heiligen? André Hazes, Pim Fortuyn en Peter R. de Vries komen zeker in aanmerking voor dat predicaat. Bij leven heilig verklaard: André van Duin, Jan Terlouw en Maarten van der Weijden. Dat er geen heldere procedure bestaat, bewijst minister Hugo de Jonge. Met zijn permanente geseling in de media past hij naadloos in het profiel van de vroegere martelaren, maar naar een aureool kan hij fluiten.

Soms valt een held of heilige door de mand, voor de gelovige doorgaans een onaangename ervaring. Een historisch voorbeeld is Lidwina van Schiedam, die in de 13de eeuw als heilige een internationale reputatie genoot. Tijdens de reformatie in de 17de eeuw werden haar stoffelijke resten op verschillende plekken in het zuiden in veiligheid gebracht, waar prompt nieuwe verhalen opdoken over onverklaarbare genezingen en andere wonderen.

Na de Tweede Wereldoorlog werd tijdens opgravingen in de Grote Kerk van Schiedam een graf ontdekt met een lichaam dat aan alle kenmerken bleek te voldoen van de ziekten waaraan de vereerde Lidwina leed. De botresten die al die eeuwen waren bewierookt, waren van een ander geweest. Het interessante is: de ontdekking deed geen afbreuk aan de verering van de onechte Lidwina, en dat zegt ook iets over de kracht en de koppigheid van het geloof.

Patrick Meershoek is verslaggever van Het Parool en schrijft elke woensdag een column. Lees alle columns hier terug.

Reageren? patrick@parool.nl.