'School draait om macht en om dwang'

Als mijn betovergrootmoeder naar deze tijd gezapt zou worden zou ze een hartverzakking krijgen van al die smartphones en gay parades, maar een school zou ze herkennen. ­Nagenoeg dezelfde lokalen, rijtjes van twee, hetzelfde leersysteem.

Tijdgenoot Tolstoj (de schrijver) keek met afgrijzen naar dat systeem. Rond 1850 richtte hij daarom een eigen school op waar 'de leerling altijd het recht had om niet naar school te komen, of, als hij kwam, om niet te luisteren naar de ­leraar.' Tolstoj schreef dat alleen in de afwezigheid van macht en dwang natuurlijke relaties worden onderhouden tussen leraar en leerlingen. De school was een groot succes. En ook in andere landen volgden scholen met dergelijke systemen, zoals Summerhill in Engeland.

Hoge cijfers
Maar de meeste scholen zijn vandaag de dag nog immer gebaseerd op macht en dwang, op moeten. En werkt het? O ja, veel kinderen halen hoge cijfers en braaf hun diploma. Maar hun motivatie is veelal om te pleasen, de beste willen zijn, niet willen teleurstellen, om over te gaan, te kunnen studeren. Weinigen leren uit echte interesse en nieuwsgierigheid.

Er is nauwelijks ruimte voor ondernemerschap, creativiteit en onderzoek. En dat zijn precies de dingen die nodig zijn voor zelfontplooing. Sterker, deze vaardigheden worden de kop ingedrukt. Picasso stelde: "We groeien niet in creativiteit, we groeien eruit, door het onderwijssysteem."

Op een leerlingenforum lees ik deze (anonieme) reacties: 'School verpest ALLES!!!!!' en 'Het is echt dwangarbeid hier.'

Mijn dochter, inmiddels 21, beaamt dat. Ze heeft braaf vwo gedaan, maar ze vond het een kwelling. "Het verpestte inderdaad je leven."

Mijn zoon was minder braaf en haakte met 16 jaar af. Hij werd depressief van school. Maar wie afwijkt van het pad kan rekenen op straf en onbegrip. Gelukkig troffen we een coulante leerplichtambtenaar die thuisschool toestond, anders was hij een drop-out geworden. "Ik ga nog liever naar de gevangenis dan naar school," waren letterlijk zijn woorden.

Thuisschool dus. Nog steeds vond mijn zoon het vervelend. Hij moest toch echt die verplichte vakken doen. Maar hij kon nu zelf zijn tijd ­indelen, bepalen wat hij ging doen en wanneer. Hij leerde snel en efficiënt. Hij begon het zelfs een beetje leuk te vinden. Vroeg in de middag zat hij al klaar in afwachting van zijn vrienden die nog op school zaten, waarna ze ook nog hun portie huiswerk hadden staan. Zijn havo-diploma was snel binnen.

Grootste obstakel
Dat het allemaal efficiënter kan, zegt ook John Gatto, een oud-leraar uit New York. Kinderen krijgen jarenlang dagelijks lezen en schrijven op school; opgeteld meer dan 1000 uur. Gatto stelt dat het met de juiste motivatie in 100 uur kan. Hoewel Gatto drie keer werd verkozen tot beste onderwijzer, nam hij toch ontslag. School, stelde hij, is het grootste obstakel om te leren.

En met Gatto wijzen ontelbare pleitbezorgers het huidige systeem af. Zij geloven niet in macht en dwang. En volgens mij gelooft bijna niemand dat (wie leert zijn dreumes lopen onder dwang?) Waarom blijft dat schoolsysteem dan zo hardnekkig bestaan? Uit gewoonte? Het levert ook nog zo veel stress en spanning op. Die druk ­verhogen we nog door hen telkens te vragen: "Ben je over?" "Welk profiel heb je?" Terwijl wij elkaar vragen: "Hoe is het met je?" Is hun leven dan alleen voorportaal voor het echte leven?

Op de vraag: "Wat wil je later worden?" antwoordde een kind eens: "Ik BEN al iemand! Al die jonge 'iemanden' zijn links- of rechtsom non-stop bezig met groei en ontplooiing. Althans, dat proberen ze, want met dat dichtgetimmerde, volle schoolprogramma en die ladingen huiswerk zitten wij hen behoorlijk dwars. Een leerling op het forum stelt: 'Sommige mensen huilen bijna elke week door school, ik ken iemand die soms helemaal niet slaapt in de avond omdat ze non-stop moet leren.'

Kinderen op Summerhill (ja, dat bestaat na 100 jaar nog steeds) kunnen wel lekker slapen. Zij kennen geen huiswerk of dwang en macht (en ook spijbelen en pesten komen er niet voor). En de vraag naar scholen als Summerhill stijgt, inmiddels volgen 40.000 kinderen wereldwijd dergelijk onderwijs. Het sluit beter aan op onze wereld waarin we geen cijfers willen, maar communicatief vaardige en ondernemende mensen. Mensen die hun leven zelf sturen, die verantwoordelijk, creatief en zelfredzaam zijn. Precies de burgers die passen anno 2017.