Er moeten strengere regels komen voor influencers die voedings- en gezondheidsclaims doen op sociale media, betogen vier gezondheidsprofessionals. ‘Mensen hebben recht op betrouwbare en controleerbare gezondheidsinformatie.’
Het propageren van een gezonde leefstijl is big business. Wereldwijd wordt de waarde van de gezondheidsindustrie op 4 biljoen euro geschat, met flinke winsten uit producten en/of diensten die de gezondheid (zouden) moeten verbeteren.
Daar is niets mis mee, zou je zeggen, want alle hulp die mensen kunnen krijgen om hun leefstijl te verbeteren, is mooi meegenomen. Een gezonde leefstijl verkleint immers de kans op chronische aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten en diabetes.
Waar het wél misgaat, is dat veel van deze producten aangeprezen worden met beloftes en claims die balanceren op het randje van geloofwaardigheid. Aanbieders in deze nieuwe industrie zoeken namelijk meer en meer de grenzen op van de wetgeving omtrent voeding en gezondheidsclaims. Hierdoor is een stortvloed aan misleidende, onjuiste of soms gevaarlijke gezondheidsinformatie ontstaan die dagelijks over de samenleving wordt uitgestort.
Dubieuze rol
Die stroom is zo krachtig dat het voor gezondheidsprofessionals onbegonnen werk is geworden de claims telkens te ontkrachten. De ene is namelijk nog niet onderuitgehaald of er staat alweer een ander pilletje, shakeje of dieet klaar dat wonderen belooft voor de gezondheid.
Een dubieuze rol is hierbij weggelegd voor influencers op sociale media. Zij krijgen goed betaald om nieuwe producten te promoten via hun accounts op YouTube, TikTok of Instagram. In visueel aantrekkelijke verhalen en video’s vertellen deze zogeheten fitfluencers enthousiast over de toegevoegde waarde van dat ene nieuwe pilletje, poedertje of voedingsmiddel voor beauty and brains. En dat gunnen ze hun trouwe volgers natuurlijk ook!
Door hun grote bereik zijn zij in staat grote aantallen mensen te bereiken, te overtuigen en te activeren. Het dagelijks scrollen door hun reels en filmpjes zorgt er namelijk voor dat mensen een persoonlijke band met hen opbouwen. Dit zorgt ervoor dat hun enthousiaste berichten sneller als geloofwaardig, betrouwbaar en authentiek worden ervaren dan normale reclameboodschappen.
Shoppen in de literatuur
Wat schuurt, is dat deze influencers vaak geen enkele kwalificatie hebben voor de uitspraken die ze doen. Hun gezondheidsboodschappen zijn dan ook zelden onderbouwd met referenties of bronnen. Doen ze dat wel – in een poging betrouwbaar over te komen – dan ‘shoppen’ ze in de wetenschappelijke literatuur naar onderzoeken die het best passen bij de marketing- en verkoopboodschap die overgebracht dient te worden (het zogeheten cherrypicking).
Het zorgvuldig gecreëerde imago van de influencers en hun grote bereik en daaraan gekoppelde populariteit maken het steeds moeilijker zowel zin en onzin als professional en charlatan van elkaar te onderscheiden. Hierdoor is in toenemende mate verwarring ontstaan bij consumenten over wat nu wel of niet goed is voor de gezondheid.
Bewustwording
Sinds 1 juli 2022 vallen influencers onder de Mediawet en moeten zij zich aan strenge reclameregels houden. Toch roepen wij op de regels met betrekking tot het maken van voedings- en gezondheidsclaims op sociale media uit te breiden.
Een verplichte vermelding van een (betaalde) samenwerking met de gezondheidsindustrie en een directe verwijzing naar een informatiecentrum met uitleg over voeding en gezondheidsclaims kunnen ertoe bijdragen dat consumenten zich beter bewust worden van de waarde van gezondheidsinformatie op sociale media. Om te voorkomen dat er onjuiste informatie wordt verspreid, zouden reclameboodschappen met onjuiste gezondheidsinformatie moeten kunnen worden geweerd. Accounts, pagina’s en groepen die stelselmatig de regels overtreden zouden moeten kunnen worden verwijderd.
Bescherming
Mensen hebben recht op betrouwbare en controleerbare gezondheidsinformatie. Onjuiste of misleidende gezondheidsinformatie vormt een bedreiging voor de volksgezondheid en dient dan ook aangepakt worden. Dat is geen betutteling, maar bescherming. Hierdoor kan de consument zijn geld, tijd en energie namelijk besteden aan dingen die wél bijdragen aan een betere gezondheid. En dat is broodnodig.
Roel Hermans (gedragswetenschapper), Esther van Etten (sportdiëtist), Luuk Hilkens (hogeschooldocent en bewegingswetenschapper), Tjieu Maas (hogeschooldocent en bewegingswetenschapper)
