Opinie: ‘Koppel de klimaatplannen aan die voor gezondheid’

De afgelopen weken was het mogelijk te reageren op de klimaatplannen van minister Jetten. Opvallend is dat het Rijk meer de regie neemt, met ingrijpende plannen waarin de uitstoot van grote sectoren als industrie, energie en mobiliteit wordt aangepakt. Ook de burger zelf gaat een grote rol spelen: gedragsverandering zou 40 tot 70 procent minder uitstoot tot gevolg kunnen hebben. Hier ligt een kans om gezondheid als invalshoek te gebruiken in de aanpak van klimaatverandering en dit potentieel te benutten. Helaas ontbreekt de rol voor de gezondheidszorg in de klimaatplannen.

Een groot deel van de gewenste gedragsverandering bestaat namelijk uit gedrag dat zowel duurzamer als gezonder is. Als we bijvoorbeeld massaal op de fiets stappen, meer groenten eten en niet roken besparen we enorm veel schadelijke uitstoot en winnen we tegelijkertijd aan gezondheid. Slechte luchtkwaliteit, overgewicht, ongezond eten en roken zijn immers verantwoordelijk voor een groot deel van de ziektelast.

Geen welvaart maar welzijn

Een probleem bij gedragsverandering is dat de investering nu van ons wordt gevraagd, terwijl de winst pas in de toekomst geboekt wordt. Minder uitstoten kan leiden tot zorgen over economische groei en een potentiële afname van welvaart. Als duidelijk is dat welvaart wordt ingeruild voor welzijn, kan weerstand tegen gedragsverandering worden beperkt. Door de gezondheidswinst, die al eerder zichtbaar wordt, uit te vergroten kunnen mensen zichzelf en elkaar beter motiveren hun gedrag aan te passen.

Een belangrijk aspect van de klimaatcrisis is de impact op de mentale gezondheid door de onzekerheid die het toekomstperspectief oplevert. Mensen worden angstiger en kunnen de kop in het zand steken. Het bieden van duidelijke perspectieven die leiden tot gezondheidsbevordering sluit hier goed op aan en biedt een positievere context dan alleen maar wijzen op de enorme fysieke risico’s.

Klimaatgeletterde zorgprofessionals

Wij zien in de verdere uitwerking van de klimaatplannen voldoende aanknopingspunten om ze te verbinden aan gezondheid: in het Nationaal Preventieakkoord, het in ontwikkeling zijnde Gezond Actief Leven Akkoord en de Green Deal Duurzame Zorg 3.0. Via het platform van de Groene Zorg Alliantie en de Green Deal is er een landelijk netwerk van ‘klimaatgeletterde zorgprofessionals’ beschikbaar.

In de Green Deal staat tussen de plannen om de zorguitstoot te verminderen al een plan om in te zetten op zorgvermindering door preventie van ziekte. Dit is niet alleen een perfect aanknopingspunt voor duurzaam gedrag, maar helpt ook de ontsporende zorgkosten door de oplopende ziektelast te beteugelen.

Doordat de zorgsector zelf een grote vervuiler is – verantwoordelijk voor circa 7 procent van de landelijke uitstoot – leeft het thema in toenemende mate onder zorgprofessionals. Naast hun reductieopdracht zijn zij expert in het duiden en monitoren van gezondheidsrisico’s. Dat biedt weer aanknopingspunten voor het aanleveren van informatie over de risico’s van klimaatverandering.

De GGD’s en lokale overheden hebben een cruciale rol om de ambities van het rijk te vertalen naar lokale activiteiten. Er zijn regionaal al zeer effectieve gedragsveranderingsprogramma’s, die met een greep uit de relatief gezien forse klimaatpotten een enorme impuls aan duurzaam en gezond gedrag kunnen leveren. De partijen achter deze programma’s zijn bekend met de uitdagingen in gedragsverandering, die tot stand komt in een complex samenspel van capaciteiten, motivatie en omgeving. Dat maakt gedragsverandering maatwerk. Per doelgroep afhankelijke specifieke kennis en kunde zijn daarbij net zo belangrijk als algemene maatregelen zoals belastingvoordelen door accijnsvermindering op groente en fruit of hogere belasting van de auto.

Klimaatverandering zal de zwakkeren in de samenleving het hardst treffen. Ondersteuning bij de gedragsverandering van diegenen die met de grootste gezondheids- en inkomstenachterstand kampen, voorkomt dit. Tijdens de coronapandemie werd ook duidelijk dat de kwetsbaren harder getroffen worden in tijden van crisis. Een gezondere bevolking zal weerbaarder zijn in de klimaat- en andere aankomende crises. De genoemde programma’s richten zich vaak al op deze groepen.

Ziekteverwekkers bij klimaatopwarming

Naast een grote reductieopgave ligt er ook een opgave om voor te bereiden op de gezondheidsrisico’s van de aankomende weersextremen, zoals overstromingen en extreme droogte. Ook hier kan de gezondheidszorgprofessional een belangrijke rol spelen, zoals in het monitoren van de effectiviteit van klimaatadaptatie. Zijn bijvoorbeeld onze hitteplannen wel voldoende effectief? Wat zijn de risico’s van ziekteverwekkers in het nieuwe klimaat?

Tijdens de coronapandemie heeft de zorgsector in Nederland al bewezen een stevige partner te zijn in het beschermen van de volksgezondheid in crisistijd. Adviezen van verpleegkundigen en artsen worden vertrouwd en serieus genomen. Er is tijdens de pandemie al een aanvullend netwerk opgericht om gezond gedrag, zoals afstand houden en vaccineren, te faciliteren. Een grote groep zorgprofessionals is gemotiveerd om ook in deze gezondheidscrisis verantwoordelijkheid te pakken.

Het is nu tijd om vanuit de rijksoverheid de zorgsector ook te betrekken in klimaatplannen. Een voorstel dat overigens in lijn is met adviezen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), ons aller vertrouwd in de aanpak van andere gezondheidscrises. De WHO beschouwt klimaatverandering als de grootste bedreiging voor de volksgezondheid van deze tijd.