Opinie: ‘Geboortebeperking is niet de oplossing voor de mondiale klimaatcrisis’

Duurzaamheid staat eindelijk hoog op de maatschappelijke agenda. Om daaraan bij te dragen hebben wij vanuit DenkWerk recent een rapport gepubliceerd over hoe de Nederlandse ecologische voetafdruk binnen de negen planetaire grenzen te houden. Naast klimaatverandering zijn er nog acht andere vormen van milieudruk met potentieel ontwrichtende impact voor mensen op aarde, zoals bijvoorbeeld biodiversiteitsverlies, ontbossing en chemische vervuiling. Wij roepen daarin onder andere op om naast de energietransitie ook meer aandacht te besteden aan de noodzakelijke voedseltransitie en de materiaaltransitie.

Opvallend aan de reacties op ons rapport, onder andere naar aanleiding van interviews in het FD en de Volkskrant rondom onze publicatie, was dat één argument vaak werd aangehaald: overbevolking is het eigenlijke probleem. Wij kampen met ecologische schade omdat er zoveel mensen zijn en de wereldbevolking maar blijft groeien. Onder anderen filosoof Peter Singer, bioloog Jane Goodall en The Royal Society schrijven hierover. Op het eerste gezicht klinkt dit argument misschien plausibel, maar het is een misvatting met gevaarlijke consequenties.

Toegenomen levensverwachting

Laten we eens nader kijken naar de mondiale bevolkingsgroei. Die is hard gegroeid in de afgelopen eeuw, maar is al enorm aan het afremmen. Sinds de bevolkingsgroei van 2,1 procent in 1968, is deze sterk aan het afnemen. Waar ‘Peak Oil’ – het moment waarna de mondiale olieproductie over zijn top is en af gaat nemen – nog onzeker is, is ‘Peak Child’ – het moment waarna het aantal kinderen dat wordt geboren over zijn top is – inmiddels een gegeven als gevolg van dalende geboortecijfers in de meeste landen. Verschillende groepen bepleiten nu zelfs het opdrijven van bevolkingsgroei om bijvoorbeeld religieuze, nationalistische of economische redenen.

In een kleine groep, veelal rijke, landen zoals Nederland is het geboortecijfer al langer stabiel laag, en groeit de bevolking niet of nauwelijks. Daarnaast is er een grote groep landen die sinds relatief kort ook een laag geboortecijfer kennen, maar waar de bevolking vooral groeit vanwege de toegenomen levensverwachting en omdat de nu nog jonge bevolking op termijn gemiddeld nog ongeveer twee kinderen per vrouw zal voortbrengen. Dit is de voornaamste drijver van de mondiale bevolkingsgroei.

Een kleiner deel van de bevolkingsgroei wordt nog wel mede gedreven door hoge geboortecijfers. Dit vindt bijna exclusief plaats in de armste delen van de wereld. Bijna alle landen met een geboortecijfer boven de 2,5 kinderen per vrouw behoren in de categorisering van de Wereldbank tot de lage of lage middeninkomens. En dat is belangrijk als we naar de ecologische impact kijken.

Verschil in ecologische voetafdruk

De ecologische voetafdruk tussen rijke en arme individuen loopt namelijk enorm uiteen. Volgens een rapport van Oxfam en het Stockholm Environment Institute stootte de rijkste 1 procent van de wereldbevolking in de periode 1990-2015 meer dan tweemaal zoveel CO₂ uit als de armste 50 procent van de wereldbevolking! De rijkste 10 procent was verantwoordelijk voor 52 procent van de totale uitstoot. De uitstoot van de rijkste 10 procent is met de huidige trends voldoende om een opwarming van meer dan 1,5 graden te veroorzaken in het komende decennium. Klimaatverandering is dus een probleem dat voor het grootste deel wordt veroorzaakt door een relatief kleine groep en dat geldt ook voor het overschrijden van de andere planetaire grenzen. Die groep bestaat niet uit landen waar de bevolking nu hard groeit.

De armste delen van de wereldbevolking hebben namelijk een zeer geringe ecologische voetafdruk. Een bevolkingsgroei van 3 of 4 miljard mensen in de laagste inkomensgroep zou bijvoorbeeld slechts enkele procenten toename betekenen van de mondiale CO₂-uitstoot. Het is dus volstrekt onterecht om de huidige ecologische problematiek toe te schrijven aan hoge geboortecijfers in landen als Niger, Mali en Somalië, die alle behoren tot de landen met de laagste ecologische voetafdruk ter wereld. Van de huidige – en ook toekomstige – impact veroorzaken deze landen dus maar een klein deel. Wanneer ook historische milieuschade wordt meegenomen verschuift dit nog verder, en valt het aandeel van deze landen helemaal weg ten opzichte van de ecologische impact van landen zoals Nederland.

Daar komt bij dat Johan Rockström en Owen Gaffney – de wetenschappers achter de planetaire grenzen – betogen dat het goed mogelijk is om met 10 miljard mensen op aarde binnen de planetaire grenzen te leven. Dat kan alleen door de mondiale voedsel-, energie- en materiaalsystemen radicaal anders in te richten en daarmee de voetafdruk van met name de hoogste inkomens aanzienlijk te verkleinen. Uiteraard maakt een grotere wereldpopulatie de uitdaging om binnen de planetaire grenzen te blijven niet makkelijker, maar het is wel degelijk mogelijk.

Minder vlees eten

De grote uitdaging voor de mensheid ligt erin binnen de planetaire grenzen en boven de sociale minima te leven. Een radicale systeemverandering waarmee brede welvaart gepaard gaat met een beperkte ecologische voetafdruk is in alle landen nodig. Dit kan door bijvoorbeeld radicaal minder vlees te eten om onder andere ontbossing en biodiversiteitsverlies tegen te gaan, en door op grote schaal natuur te herstellen om CO₂ op te nemen en biodiversiteitsherstel te realiseren.

Rijke landen hebben de middelen om hierin het voortouw te nemen, en de verantwoordelijkheid om dit overal te helpen realiseren. Zolang de rijkste mensen en landen hun voetafdruk niet verkleinen, maakt het voor het overschrijden van de planetaire grenzen niet veel uit of er 5 of 10 miljard mensen op aarde leven. In deze context is beleid om geboortecijfers op te drijven beslist onproductief, maar iedereen die denkt een duurzame wereld te zullen bereiken via geboortebeperking leeft in een illusie.