Opinie: ‘Falende Von der Leyen moet zich verantwoorden’

In de zomer zag het er nog zo rooskleurig uit voor de Europese Unie. De regeringsleiders bereikten niet alleen een akkoord over een Europees herstelfonds, ondanks het gesteggel van the frugal four, maar de EU trok ook de vaccinportefeuille naar zich toe. Beide resultaten zijn ongeëvenaard: het statenverband ging voor het eerst gemeenschappelijk schuldpapier uitgeven én de lidstaten sloegen hun handen ineen om het belangrijkste middel tegen de pandemie te veroveren. En gelijk hadden ze: samen sta je sterk.

Maar die verregaande verantwoordelijkheden gaan hand in hand met aansprakelijkheid, en laat dat nou net zijn wat de voorzitter van de Europese Commissie ontloopt nu haar bootje is omgeslagen.

In januari kwam farmaceut AstraZeneca, net als Pfizer, met het slechte nieuws veel minder vaccins te leveren dan initieel beloofd was. De bevoorrading van het Verenigd Koninkrijk liep echter rustig door, omdat de Britten dit (maanden eerder dan de EU) zo afgesproken hadden. De Europese Commissie is scherp bekritiseerd voor de trage onderhandelingen, maar we weten pas of zij juridische steken heeft laten vallen wanneer het stof zal zijn neergedaald. Laten we er voor nu vanuit gaan dat de afspraak stevig dichtgetimmerd was, en dat de Commissie daarin weinig te verwijten valt. Het falen zit (vooralsnog) niet in de aanloop naar het slechte nieuws, maar in de reactie daarop.

Ruttiaanse werkwijze

Toen de pleuris uitbrak, was de eindverantwoordelijke, Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, namelijk nergens te bekennen. Waar ze het aankondigen van de eerste vaccinaties nog aangreep om zichzelf op de borst te kloppen voor ‘Europe’s moment’, werd het vuile werk vorige week op Ruttiaanse wijze afgewenteld op Stella Kyriakides, u weet wel, de Eurocommissaris voor Gezondheid die een jaar lang tienduizenden berichten van bezorgde Nederlanders over de meetmethodes van schadelijke stoffen in sigaretten negeerde.

Enfin, vlak voor het weekend was er ineens een beleidsvoorstel: de EU moest de export van vaccins aan banden leggen om na te gaan of ‘onze’ vaccins niet zomaar naar het buitenland werden verscheept. Bovendien moest Ierland (zonder daarmee ingestemd te hebben) de grens met Noord-Ierland sluiten om een potentiële Britse sluiproute te dichten. Deze creatieve oplossing werd in razend tempo een politieke afgang. Na een paar belletjes van de andere kant van het Kanaal werd het plan dezelfde avond ingetrokken; de roekeloosheid van de Commissie leidde tot gezichtsverlies voor de EU en beschadigde relaties met bondgenoten.

Wat bleek? Voorzitter Von der Leyen had niet stil gezeten toen ze zich verschool voor de camera; zij had dit amateuristische antwoord bekokstoofd, zo schreef The New York Times maandag na het spreken van een aantal topambtenaren. Waar waren haar adviseurs? Volgens de bronnen had Von der Leyen zich, zoals wel vaker, louter laten informeren door een klein clubje vertrouwelingen; experts noch hoge ministers namen deel aan de beraadslaging. De hoogste tijd om verantwoording af te leggen, maar de woordvoerder van Von der Leyen speelde de bal maandag klakkeloos door naar de Commissaris van Handel.

Tegenvallende reuring

Von der Leyen beging een blunder waarvoor je als nationaal politicus een pittige behandeling krijgt: parlementariërs doen hun handschoenen af, de pers zet je de pen op de neus, en je mag het volk in een persconferentie of talkshow uitleggen wat er verkeerd is gegaan. Maar de reuring viel vies tegen; veel nationale media hadden het te druk met regionale oproerkraaiers. Brussel is niet sexy genoeg.

En daar zit de echte schande van deze aangelegenheid. Zolang klikjeskapitalisme de talkshows regeert, zolang kranten weigeren Brussel hoog op hun lijstje te zetten en zolang elke Angelsaksische scheet als spannender wordt ervaren dan ontwikkelingen in de lidstaten van de EU waarmee ons lot verweven is, zitten wij opgescheept met vertegenwoordigers als Von der Leyen en Kyriakides. De Europese Unie is niet gebaat bij zijden handschoenen, maar bij snoeiharde kritiek.