Opinie: ‘De nieuwe consentwet maakt van seks een mijnenveld’

De nieuwe zedenwet stelt voorwaarden op waaronder je seks mag hebben. Seks is voortaan verboden, tenzij aan die eisen is voldaan. Dat heeft grote gevolgen voor de huidige paringspraktijken van heel veel mensen, betoogt onderzoeker en publicist Linda Duits.

We lijken het alweer vergeten te zijn, maar het laatste Johan Derksen-voorval ging niet over cancelcultuur, maar over de vraag of het verkrachting is als je een laveloos persoon met een object penetreert. Nee, vonden de mensen aan tafel. Ja, vonden de mensen in het land. Die mismatch is alarmerend. Gelukkig is er een nieuwe wet in de maak die duidelijkheid verschaft. Althans, dat lijkt zo. Bestaande problemen worden niet opgelost en nieuwe problemen zijn in de maak.

Sinds de MeToobeweging is de aandacht voor seksueel geweld verder toegenomen. Het onderwerp is zo hot dat bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen alle partijen (met uitzondering van de Partij voor de Dieren en 50Plus) het bestrijden ervan in hun verkiezingsprogramma’s hadden staan. De vraag is natuurlijk hoe. De overheid kan immers niet alles.

Duidelijke normen

Aan de nieuwe Wet seksuele misdrijven wordt al een aantal jaar gewerkt, naar verwachting zal die in 2024 worden ingevoerd. Het idee is het strafrecht te ‘moderniseren’: slachtoffers beter beschermen doordat ze in meer gevallen aangifte kunnen doen en er meer mogelijkheden komen tot zwaardere straffen.

Daarnaast is een van de expliciete doelen om duidelijk normen te stellen over seksueel grensoverschrijdend gedrag, normen die beter aansluiten bij de vermeend veranderde maatschappelijke opvattingen. De wetgever hoopt daarbij dat er een afschrikwekkende werking uitgaat van de nieuwe strafbaarstellingen en strafverhogingen.

Dat klinkt allemaal goed. Ieder jaar worden in Nederland meer dan 100.000 mensen slachtoffer van seksueel geweld. Op dit moment doet het strafrecht weinig voor ze: in 2021 registreerde de politie volgens onderzoek van NRC in totaal 2168 verkrachtingen. Dat jaar werden er slechts 195 daders voor dit delict veroordeeld.

Veranderde strafbaarheid

Het belangrijkste verschil tussen de bestaande en de nieuwe wet is de verandering van strafbaarheid bij het ‘doorbreken’ van de wil van de ander, naar strafbaarheid bij het ontbreken van de wil bij de ander. Seks zonder wederzijds goedvinden wordt dus het misdrijf, in plaats van seks onder dwang. Degene die seksueel contact initieert moet er zeker van zijn dat de ander ook wil. Als dit niet duidelijk is, moet hij of zij die zekerheid zoeken.

Een ‘nee’ hoeft dan niet te worden uitgesproken, maar kan ook blijken uit ‘uitgesproken passief gedrag of overduidelijke voor de initiator niet te missen (non)verbale signalen van de ander die duiden op een terughoudende positie’, zo staat in de Memorie van Toelichting. Beide partijen hebben de verantwoordelijkheid om ‘door een duidelijke responsieve houding blijk te geven van een positieve wilsuiting met betrekking tot het seksuele contact’.

Die veranderde strafbaarheid is verstrekkend. Met deze wet doet de overheid namelijk meer dan de kaders stellen van onvrijwillig seksueel contact, ze stelt nu voorwaarden op waaronder je seks mag hebben. Seks is voortaan verboden, tenzij aan die eisen is voldaan. Passiviteit in bed (zeestergedrag) impliceert nu strafbaarheid, net als seks bij verminderd bewustzijn, dus onder invloed van drank of drugs. Dat heeft grote gevolgen voor de huidige paringspraktijken van heel veel mensen.

Wanneer begint seks?

Er kleven ook nog eens allerlei bezwaren aan de formuleringen. De schuld wordt steeds gelegd bij degene die seks initieert. Maar wanneer begint seks? Met dronken tongen in de Bubbels? Op de bank, als ik over je been streel? Of pas als er ergens een penis in gaat?

Daar komt bij dat de nieuwe wet helemaal kan niet waarmaken wat hij belooft. Het lage aantal veroordeelde daders staat volledig los van de formulering in de huidige zedenwet. Verkrachting, zoals een kaars inbrengen bij een bewusteloze vrouw, is al strafbaar (en was dat vijftig jaar geleden ook). Het uitblijven van vervolging komt vooral door de politie die kampt met enorme tijds- en capaciteitstekorten.

Bovendien is ons strafrecht nu niet ingesteld op recht doen aan het leed van slachtoffers, maar op het waarborgen van de rechten van daders. Het Openbaar Ministerie moet overtuigend schuld bewijzen en dat is moeilijk. De nieuwe wet gaat dat niet verhelpen, sterker: ze bevat cryptische frases als ‘terwijl hij ernstige reden heeft om te vermoeden dat bij die persoon daartoe de wil ontbreekt’. Toon dat maar eens aan in de rechtbank.

Rommelig, irrationeel, geil proces

De wet reduceert seks tot een product, een kopje thee dat je weloverwogen bestelt en vastberaden in één teug opdrinkt. Maar dat is seks niet. Seks is een rommelig, irrationeel, geil proces waarin je voorkeuren steeds veranderen en waarin verleiding een cruciale rol speelt.

Consent kun je daarom niet afdoen met een ja of nee vooraf, maar moet tijdens dat gehele geile proces gegeven en verkregen worden. Dat betekent (blijven) communiceren, en laten we dat nou juist reuze lastig vinden. De meeste mensen weten niet goed wat ze lekker vinden of denken dat het een afknapper is om daarover te praten.

Van seks een mijnenveld maken lost het grootschalige probleem van seksueel geweld niet op. Het maakt het erger. Natuurlijk is het belangrijk dat het opzettelijk overschrijden van consent bestraft wordt, maar de rechtszaal is niet de plek om cultuurverandering te bewerkstelligen. Daarvoor is uitgebreidere voorlichting nodig die handvaten biedt waarmee mensen over hun seksuele verlangens en grenzen kunnen communiceren.

We moeten veel beter durven te bespreken wat we verwachten (is het een onenightstand of zit er meer in als ik mijn best doe?) en waartoe we handelingen verrichten. Seksuoloog Bas Frelier (Het Parool, 26 februari) legde uitstekend uit dat consent begint bij de vragen: ‘mag ik?’ en ‘wil jij?’ De nieuwe zedenwet belemmert zulke gesprekken juist door te veronderstellen dat consent vooraf te beslechten is.