Opinie: ‘De dansmarathon: alles voor de roem, of zijn er toch nog grenzen?’

“Heb jij het al gezien, bizar!” Zo’n acht jaar geleden maakten we de muziektheater productie Circus, gebaseerd op een dansmarathon onder het toen al spreekwoordelijk instortende dak van Theater M-Lab. “Ik ben in shock.” De appjes stroomden binnen van allerlei mensen die hadden meegewerkt aan deze productie, nadat ze vorige week De dansmarathon van John de Mol op SBS hadden gezien.

Circus (script Eva Gouda, muziek Helge Slikker en choreografie Guillermo Blinker/Otion) was gebaseerd op de roman They shoot horses, don’t they? (1935) van Horace McCoy en de gelijknamige cultfilm uit 1969 van Sidney Pollack (die negen Oscarnominaties kreeg) met Jane Fonda in de hoofdrol. Acteurs speelden samen met dansers en een band, het publiek dicht op hun huid. We zijn pas iemand als we gezien en gehoord worden. We achten dat het hoogste goed. Identiteit is belangrijker dan ooit. Erkend worden is een verslavende behoefte. Dit uit zich in een groot openhartig circus, waar alles gereduceerd wordt tot hapklaar tussendoortje. Geen verbeeldingskracht, maar reality.

Groteske freakshow

Dansmarathons begonnen als wedstrijden en veranderden al snel in uitbuiting en groteske freakshows. In de jaren dertig, tijdens de Grote Depressie, deden vooral arme mensen, daklozen, dansers en acteurs mee, die amper hun hoofd boven water konden houden. Acteurs en dansers die hoopten dat de aanwezige producenten ze zouden opmerken, zien, en hun leven zouden veranderen. Veel vaker nog was het de enige uitweg om een aantal dagen onderdak en wat voedsel bij elkaar te dansen.

Het publiek kon live of via de radio wekenlang genieten van deze waanzin, en naarmate de kandidaten waanzinniger werden, des te meer publiek erop afkwam. Wat dachten de mensen toen ze naar dit menselijk lijden keken?

Circus werd een bittere voorstelling, wat ook te maken had met de ellende van Halbe Zijlstra en de armoede binnen de kunst- en cultuursector. Een gevoel dat ik het beste kan omschrijven als undercoververdriet. We werden er steeds een beetje stiller van. Kunst stelt ons in staat boven onszelf uit te stijgen. Benoemt wat we zelf niet kunnen benoemen. En ja, wellicht heb je per definitie niet direct iets met moderne kunst, of atonale muziek, maar juist in het ervan leren houden zit de kunst. Of het houden van het leren ervan. We voelden ons verdrietig door het stupide afwijzen vanuit de politiek.

Goed kunstonderwijs nodig

Beeldende kunst, literatuur en muziek, daar kan je van leren houden en daar is begeleiding voor nodig. Docenten, makers die vensters openen, of nog beter, sluizen creëren en je meevoeren naar een andere werkelijkheid; geen reality, maar verbeelding, poëzie, schoonheid. Ook goed kunstvakonderwijs is daarbij nodig. En kunsteducatie. Je kan er niet vanuit gaan dat kinderen dat zelf, uit eigen beweging doen. Ze hebben daar iemand bij nodig, een uitgestoken hand. Mensen die ze daarin de weg kunnen wijzen. En misschien – of juist hierdoor – is er net die ene, die door iets gezien te hebben, ervaart dat er meer is, dat zijn of haar horizon niet slechts een kamer is, waar die kamer ook mag zijn. Dat er een hele wereld is, dat er mogelijkheden zijn. Als er geen kunst was, wanneer er geen voorstellingen waren, dacht ik toen, wat was er dan? Is er nu, acht jaar later, een andere kijk van de politiek op kunst en cultuur, kunstonderwijs?

Alles voor de roem! Waarom doen deze mensen nu mee aan de wedstrijd? En ook: waarom kijken mensen ernaar? Wanneer krijgen we hier genoeg van? Is er een ondergrens? En ontstaat er op organische wijze een interesse bij het publiek om zich meer te verdiepen en te reflecteren, of is vermaakt willen worden het enige wat van nature boven komt drijven? Reality versus verbeeldingskracht. Vermaak is lekker, net als een lekkere shampoo. Verbeeldingskracht en zelfbewustzijn zijn krachtige middelen om je eigen leven vorm te geven. Wanneer we werkelijk snappen dat alles verbonden is, kunnen we werken aan een betere samenleving. Ach, boven alles wil ik zeggen: laat je niet gebruiken.

De werktitel van Circus was trouwens John is de Mol, toch?.