Opinie: ‘ChatGPT verschraalt onze creativiteit niet. Net zoals het schrift ons geheugen niet heeft aangetast’

Het nieuws staat bol van angstberichten over ChatGPT. Ik las in Vrij Nederland dat generatieve artificiële intelligentie (AI) zelfs een ‘amputerende werking’ heeft omdat het ons datgene ontneemt wat ons een vrij en autonoom gevoel geeft, zoals creatief bezig zijn. Intellectuele masturbatie in optima forma. Plato had al ver voor onze moderne jaartelling vergelijkbare kritiek op het schrift. Het zou ons geheugen aantasten, omdat we niets meer hoefden te onthouden. De Griekse filosoof kon er niet veel verder naast zitten. Doordat de boekdrukkunst het mogelijk heeft gemaakt om het schrift grootschalig te verspreiden is een onderwijssysteem ontstaan waarin het memoriseren van informatie centraal staat. Leren wordt nog altijd geassocieerd met ‘stampen’.

Juist méér begrip van taal

Toen Google Translate de klaslokalen in sloop, was het onderwijs dan ook in rep en roer. Het vak Engels zou compleet overbodig worden. Een verbeeldingsloze reflex. Ik durf te beweren dat Google Translate juist bijdraagt aan een dieper begrip van taal. Om te kunnen bepalen of de vertaling van het algoritme correct is, is een vergevorderde taalbeheersing noodzakelijk. Woordjes stampen is dan niet meer genoeg. Je moet taal in de context kunnen plaatsen. Sterker nog, hoe beter de vertaling van Google Translate hoe hoger het gevraagde taalniveau wordt.

Ook ChatGPT is niet foutloos. We kunnen er niet blind op vertrouwen. ChatGPT wordt dan ook terecht vergeleken met een ‘stochastische papegaai’: de tekst die het systeem terug ‘papegaait’ komt tot stand op basis van waarschijnlijkheid. Het systeem kan geen causale verbanden leggen en heeft geen begrip van de woorden die eruit rollen. Er is dus nog altijd menselijke controle nodig. En ook hier geldt; om te kunnen bepalen of de tekst die het systeem voortbrengt accuraat is, is juist een hoger kennisniveau nodig.

Katalysator voor onderwijsvernieuwing

Goed onderwijs zal dus alleen maar belangrijker worden. Maar er is dan wel een transitie nodig naar een ander onderwijsmodel, dat aansluit op de huidige tijdsgeest. Want als schoolopdrachten door een chatbot uitgewerkt kunnen worden, hoe waardevol zijn deze opdrachten dan überhaupt als leermethode? ChatGPT breekt het onderwijssysteem niet, maar laat zien waar de barsten zitten. Onderwijs zou niet moeten gaan over het geven van de juiste gememoriseerde antwoorden, maar over het stellen van kritische en analytische vragen.

Als we onze verbeeldingskracht inzetten kan ChatGPT juist bijdragen aan een kritische houding ten opzichte van kennisvraagstukken. Net zoals rekenmachines ons helpen bij het oplossen van mathematische vraagstukken. Argumenten en perspectieven zijn als een ui. Er zijn verschillende lagen die je moet afpellen om tot de kern te komen. Laat leerlingen teksten genereren met behulp van ChatGPT, om vervolgens de redenatiefouten eruit te halen en deze te beargumenteren.

Laat ze geen genoegen nemen met het eerste antwoord, maar train ze om door te vragen. Hoewel de output van ChatGPT op het eerste oog verbluffend accuraat lijkt, valt het tegen als je de argumenten gaat ontleden. Wanneer je het systeem vraagt om argumenten te onderbouwen met (wetenschappelijke) bronnen dan worden onlogische verbanden gelegd en citaten verkeerd gebruikt. Leerlingen komen er dan vanzelf achter dat ChatGPT niet de ideale cheat methode is, maar een tool om tot verdieping te komen.

Naast kennisoverdracht moet het onderwijs bijdragen aan de ontwikkeling van een moreel kompas. Het gaat er niet alleen om of het waar is, maar ook of het wenselijk is. Laat leerlingen vanuit hun eigen wereldbeeld en persoonlijke ervaringen reflecteren op de output van ChatGPT. Laat studenten hierover met elkaar in gesprek gaan, zodat de reflectie bijdraagt aan solidariteit en tolerantie. Een verbod, zoals eerder in NRC werd geopperd, werkt averechts. Het haalt niet alleen de aandacht weg van noodzakelijke onderwijsvernieuwingen, het draagt tevens bij aan de al bestaande digitale kloof. Leerlingen die thuis geen toegang hebben tot dergelijke tools zullen nog verder benadeeld worden.