Opinie
Opinie: ‘Bezuinigen is uiteindelijk de duurste uitgave die een overheid kan doen’
Het adagium dat er moet worden bezuinigd om de overheidsuitgaven in toom te houden, is ernstig aan herziening toe, stelt politicoloog Arthur Wiggers. Dit soort kortetermijnoplossingen blijkt de samenleving namelijk uiteindelijk juist met veel hogere kosten op te zadelen.
Politici pleiten vaak voor extra bezuinigingen op overheidstaken als een logische optie om de belastingbetaler kosten te besparen. De almaar groeiende kosten voor de overheid, met name in de zorg, hebben vaak tot gevolg dat Den Haag aan het bezuinigen slaat. Het is als een soort pavlovreactie, gebaseerd op de mythe dat bezuinigingen kostenefficiënt zouden zijn en tot besparingen zullen leiden.
Bezuinigen heeft echter een schadelijk effect op de verzorgingsstaat en op de samenleving en draagt – paradoxaal genoeg – juist bij aan hogere kosten voor het individu. Om de belastingbetaler kosten te besparen, zou Den Haag eigenlijk extra moeten investeren in overheidsdiensten.
Efficiëntie
De politieke beslissingen van VVD’er Edith Schippers, minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in de kabinetten-Rutte I en -Rutte II, zijn een klassiek voorbeeld van het effect van bezuinigingen op publieke taken. Onder haar bewind werd besloten 600 miljoen euro te bezuinigen op zorgpersoneelskosten in de regio, in lijn met het streven naar ‘betere en efficiëntere zorg voor minder geld’.
Gedurende haar ambtstermijn (2010-2017) zijn 25.000 thuiszorgmedewerkers ontslagen, omdat Schippers van mening was dat zij niet bijdroegen aan de efficiëntie van de zorg. Volgens haar was ‘de zorg geen werkgelegenheidsproject’.
Irrationele gevolgen
Hoewel het nobel en redelijk lijkt geld te besparen en cliënten met minder hoge rekeningen te belasten, zijn de feitelijke gevolgen van deze bezuinigingen irrationeel als men uitgaat van het idee dat ze geld zullen opleveren. Als gevolg van de ontslagen is er na haar vertrek als minister een tekort aan zorgpersoneel ontstaan, vooral in de regio’s, waardoor commerciële bureaus exorbitante bedragen – tot 150 euro per uur – kunnen vragen voor verpleegkundige diensten die worden gefinancierd met publieke middelen. Dit heeft geleid tot aanzienlijk hogere administratieve kosten.
GGZ Nederland, de branchevereniging voor de geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg, heeft vastgesteld dat op dit moment 1,4 miljard euro van de 6,5 miljard euro die in Nederland jaarlijks aan geestelijke gezondheidszorg wordt besteed, wordt gebruikt voor administratie en verantwoording. De zorg bleek inderdaad geen werkgelegenheidsproject te zijn, maar een groeiende vacaturebank die daar elke dag een weer hogere prijs voor betaalt.
Twee uur wachttijd
Sinds 2009 worden bezuinigingen op publieke taken toegepast als kostenbesparende maatregel, overigens niet alleen in Nederland, maar ook in andere Europese verzorgingsstaten. Het Verenigd Koninkrijk, een groot voorstander van deze maatregel, heeft sinds 2009 maar liefst 1,1 miljoen banen in de publieke sector geschrapt. Recent onderzoek naar de stand van zaken in de Britse National Health Service (het Britse zorgsysteem) heeft aangetoond dat in 2022 meer dan 24.740 gevallen zijn geregistreerd waarin het meer dan twee uur duurde voordat er een ambulance verscheen bij mensen die het noodnummer hadden gebeld.
Er zijn mensen die beweren dat bezuinigingen op de staatsbegroting zorgen voor economische groei, wat de totale economie vergroot en in het verlengde daarvan meer belastinginkomsten genereert. Uit analyses van de Sveriges Riksbank, de Zweedse nationale investeringsbank, blijkt echter dat het in werkelijkheid anders uitpakt. Uit recent onderzoek van de bank naar economische groei en buitenlandse investeringen blijkt dat ‘bezuinigingen op overheidstaken leiden tot aanzienlijke krimp van de regionale productie, lagere lonen, slinkende buitenlandse investeringen, afnemende consumptie en krimp van de werkgelegenheid’.
Kiem voor crises
De huidige tekorten in de Nederlandse verzorgingsstaat hebben geleid tot initiatieven die de gevolgen van bezuinigingen in het verleden moeten corrigeren. Taskforces om de wooncrisis aan te pakken, toppen om de klimaatcrisis te bespreken en ‘tafels’ om de groeiende armoede te bestrijden. Maar als de overheid blijft bezuinigen aan de onderkant van de publieke sector, zal het inzetten op dit soort top-downoplossingen voor niets zijn.
Het is essentieel dat politiek Den Haag zich bewust wordt van het feit dat bezuinigingen op korte termijn weliswaar kosten kunnen besparen, maar op de lange termijn tot crises leiden. Bezuiniging is de grootste kostenpost die een overheid kan hebben.
