Mannen en vrouwen kijken naar hun vernietigde huis. Ze horen het luchtalarm al niet meer

Mijn moeder had, nadat ze in Indië uit het kamp was bevrijd, bombardementen meegemaakt. Ze moest zich verbergen onder een auto.

Op een dag, eind jaren zestig, kwam ze terug van de psychiater en was doodmoe.

Ik maakte koffie voor haar.

“Waarover heb je het gehad?” vroeg ik.

“Gevoelens,” zei ze, “gevoelens en het bombardement.”

Ik knikte. Niet doorvragen was lief, maar ik beheerste me niet.

“Wat voor gevoelens?”

“Angst,” zei mamma, “Doodsangst. Angst dat je zuster zou sterven.”

Ze ging op de bank liggen en sloot haar ogen. Ze probeerde te slapen. Ik ging verder in mijn boek. Opeens zei ze hardop: “Bijna alle gevoelens zijn afgeleid van angst.”

“Wat zeg je, mam?”

“Sorry, ik… was nog bij de psychiater. Ik sprak nog tegen hem… Wat zei ik?”

“Dat bijna alle gevoelens zijn afgeleid van angst.”

“Ja… Schaamte, jaloezie, onzekerheid, onrust… allemaal andere woorden voor angst.”

Ze wilde weer slapen maar haar ogen bleven open. Af en toe keek ze naar mij. Het was of ze haar woorden overdacht. Toen onze ogen elkaar ontmoetten, zei ze: “Alleen een dode is een mens die niet bang is.” Ze wendde meteen haar hoofd af. Even later viel ze in slaap, ofschoon ze, zoals gebruikelijk, steeds wakker schrok.

Jaren later kwam ik terug op dit gesprek. Ze herinnerde het zich.

Ik zei: “Ik wilde tegen je zeggen: maar liefde dan? Ik hou toch van jou en jij van mij? Daar is toch geen angst bij?”

“Liefde zonder angst bestaat niet. Ik ben altijd bang geweest dat jullie dood zouden gaan, of dat we weer zo’n ruzie zouden krijgen dat je weg van huis ging. Ik vond het vreselijk dat je van huis wegliep. Zo’n grote ruzie had je niet met pappa gehad.”

“Ik hield het thuis niet meer uit. Ik voelde me volwassen en me behandeld als een kind.”

Ze knikte.

“Ik heb vaak in het kamp gedacht: hield ik maar niet zoveel van pappa. Dan was ik misschien minder droevig, minder bang ook.” Ik liet het gaan. Toch zei ze nog: “Liefde is het mooiste gevoel, en daarom altijd bedreigend. Hoe groter de liefde, hoe groter de angst.”

De bombardementen in Oekraïne gaan maar door en door. Er wordt een nieuw Russisch offensief verwacht. Mannen en vrouwen kijken naar hun vernietigde huis. Ze horen het luchtalarm al niet meer. Dat angst verdooft en verlamt kan soms een zegen zijn.

Theodor Holman (1953) is columnist, schrijver, televisie- en radiomaker. Elke dag, uitgezonderd zondag, lees je hier zijn column. Lees al zijn columns terug in het archief.

Reageren? t.holman@parool.nl.