Een protest bij een standbeeld in Moskou biedt een sprankje hoop in deze duistere week

Er is die foto uit 2017 van Vladimir Poetin op bezoek bij Ljoedmila Aleksejeva. In een benauwde woonkamer met twee veel te grote blauwe banken zie je Poetin de iconische activiste van de Moskou Helsinki Groep voorovergebogen een staatsonderscheiding overhandigen ter ere van haar 90ste verjaardag. Ten overstaan van de Russische pers prees hij haar onvermoeibare strijd voor een betere wereld.

Those were the days. Deze week werd de Moskou Helsinki Groep verboden. Het is de oudste mensenrechtenorganisatie van Rusland, opgericht in 1976 in het appartement van Nobelprijswinnaar Andrej Sacharov. Aleksejeva hoeft het zelf gelukkig niet meer mee te maken, zij stierf vijf jaar geleden.

Het is ook de week dat Vladimir Solovjov – presentator op de Russische tv – de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock uitmaakte voor ‘hoer’ en ‘nazibitch.’ Het is de week dat in Moskou een vrachtwagen rondreed met daarop een imitatieatoombom met de woorden ‘Nuke New York’. De week dat het boek Goelag Archipel van dissident en Nobelprijswinnaar Solzjenitsyn van de literatuurlijst werd gehaald.

Het is de week dat Aleksej Navalny weer in een isoleercel werd gegooid en zo steeds dichter bij de dood komt. En de week dat het mediaplatform Meduza tot een ’onwenselijke organisatie’ werd verklaard, wat inhoudt dat niet alleen de journalisten van Meduza strafbaar zijn, maar ook eenieder met wie ze contact hebben. En laten wij bij onze Moscow Times-redactie nu juist onderdak bieden aan Meduza-reporters.

In deze week van weer volstrekte duisternis zoek je naar elk sprankje hoop. En dat dient zich dan ineens aan in de persoon van een 19-jarige studente. Haar naam is Jekaterina Varenik. Ze werd gefotografeerd voor een standbeeld in Moskou met een zelfgeschreven plakkaat ‘Oekraïners zijn onze broeders, niet onze vijanden’.

Op een socialemediafilmpje is te zien hoe ze door politieagenten wordt weggevoerd. Sinds het Russische bombardement op Dnipro, waarbij ten minste 45 doden vielen, is het ineens een komen en gaan van Moskovieten bij het standbeeld aan de Oekraïneboulevard.

Collega Jevan Gersjkovitsj bracht er een paar dagen door. “Het zijn geen duizenden mensen, maar wel een gestage stroom. Gewone Moskovieten. De meesten lopen op gepaste afstand langs het monument, blijven even staan en buigen het hoofd uit respect. Anderen durven meer en leggen bloemen of knuffels neer die om de paar uur door agenten worden weggehaald. En de waaghalzen houden een poster op of maken een selfie en worden gearresteerd. Heel indrukwekkend.”

Het standbeeld waarbij dit allemaal gebeurt is van de Oekraïense dichteres Lesja Oekrajinka (1871-1913). Toen ze acht was schreef ze haar eerste gedicht, Hoop. Het was een aanklacht tegen de arrestatie van haar tante door de politie van de tsaar. In haar werk staat de vrijheid en onafhankelijkheid van Oekraïne centraal. Dat juist zij nu een symbool is geworden geeft inderdaad hoop. Lesja streed toen al voor de Oekraïense cultuur en identiteit die volgens Poetin – nu 150 jaar later – nooit heeft bestaan.

Derk Sauer is uitgever van The Moscow Times en columnist bij Het Parool. Hij is ook ­oprichter van de Russische krant Vedomosti en oud-uitgever van RBK Gazeta.