Een beter milieu begint bij jezelf? ‘Dat vingertje moet niet naar de burger wijzen’

Het is een Postbus 51-slogan die al bijna dertig jaar bestaat: ‘Een beter milieu begint bij jezelf’. Maar is dat wel zo? “Ik wil niemand ontmoedigen, maar ik geloof niet dat het de oplossing is,” zegt Jaap Tielbeke, journalist bij De Groene Amsterdammer.

Wat is er mis met mijn linnen tasje?

“Op zich niks. Ik sla mezelf ook voor m’n kop als ik zonder tas bij de supermarkt sta en een plastic zak moet kopen. Maar het linnen tasje staat symbool voor een duurzame levensstijl en ik denk dat we te lang zijn blijven geloven dat dit de manier is om deze overweldigende ecologische crisis het hoofd te bieden.”

Elke keer dat ik de auto laat staan is er één, toch?

“Als je dertig jaar zo ecologisch mogelijk hebt geleefd, is het moeilijk om niet moedeloos te worden. Want structureel is er niets veranderd. Er worden miljarden uitgegeven voor nieuwe fossiele brandstoffen, Schiphol mag nog steeds uitbreiden. Het is toch een beetje alsof je zegt: als we allemaal lief tegen elkaar zijn, is er geen oorlog meer.”

Milieubewustzijn wordt gewoner, ‘vliegschaamte’ is een nieuw woord, er zijn steeds meer vegetariërs…

“Intussen loopt de vleesconsumptie nauwelijks terug. Verandering van de norm kan het makkelijker maken om iets aan de industriële ­veehouderij te doen, maar dát is wat er moet gebeuren. Niet dat belerende vingertje naar anderen: doe jij nog steeds koemelk in je cappuccino? Dat vingertje moet wijzen naar de politiek of de bedrijven die het voedselsysteem in stand houden.”

Bedrijven willen dat we de schuld bij onszelf zoeken.

“BP heeft de ecologische voetafdruk gepopulariseerd in een campagne. Daarmee zeggen ze: wij leveren slechts wat de consument vraagt, dus kom niet bij ons aankloppen. Ik kan daar echt kwaad om worden. Stel dat álle consumenten het opvolgen, dan nóg is het een druppel op de gloeiende plaat vergeleken bij de rol die ­oliebedrijven spelen. Ze hebben zelfs actief ­klimaatbeleid gedwarsboomd. Het is een afleidingsmanoeuvre.”

U zegt dus: een beter milieu begint bij de ­politiek?

“Het is zo’n alomvattend probleem. Zoveel moet onvermijdelijk anders, hoe we wonen, eten, reizen… dat kan alleen door politieke besluitvorming, door wetgeving.”

U bent van 1989. Sindsdien is de teneur: de markt lost het op. Wanneer ging u daar anders over denken?

“Ik grap weleens dat ik geradicaliseerd ben. Tussen wat nodig is om de klimaatdoelen van Parijs te halen en hoe het politieke debat gaat, zit zo’n gekmakend groot gat. De politiek moet uitgaan van wat nodig is. Met een hoge CO2-prijs dwing je bedrijven tot innovatie. Er zijn sectoren die onvermijdelijk moeten krimpen. Daarom ben ik er sceptisch over dat we bedrijven als Shell laten meepraten, zoals bij het Klimaatakkoord.”

U heeft de reactie gezien vorig jaar. De gewone man denkt: klimaatbeleid is mij te duur.

“Die discussie is precies wat nodig is. Met serieus klimaatbeleid zijn herverdelings­effecten onvermijdelijk. Als je niet oppast, zijn het inderdaad de zwakke schouders die de zwaarste lasten dragen. Het frustrerende is dat politici het aangrijpen voor uitstelgedrag. Terwijl ambitieus klimaatbeleid niet ten koste hoeft te gaan van draagvlak. Denk aan het ­isoleren van sociale huurwoningen. Dat levert klimaatwinst op, de energierekening wordt lager en het levert werkgelegenheid op. Investeer in openbaar vervoer in plaats van in die Tesla’s in welvarende wijken.”

U ziet de coronacrisis als een voorbeeld van hoe het ook kan.

“De coronacrisis laat zien dat we doortastende maatregelen kunnen nemen als er groot gevaar is voor de volksgezondheid en de samenleving. Dat economische groei niet maatgevend is. Als we maar erkennen dat we in een ecologische noodsituatie zitten.”

Uit het boek spreekt sympathie voor Extinction Rebellion, Urgenda met zijn klimaatzaak, de kritische aandeelhouders van Shell...

“Ik zal me niet aansluiten, ik blijf journalist, maar ik vind hun strategie interessant en waardevol. Ze deinzen er niet voor terug om de schuldigen aan te wijzen. Dat heeft het debat verder gebracht.”

Gelooft u nog in een goede afloop?

“Daar ben ik zeker niet optimistisch over, maar ik weiger om me over te geven aan pessimisme, moedeloosheid. Er zijn genoeg hoopvolle ontwikkelingen, zoals de klimaatzaken, nieuwe bewegingen, de Europese Green Deal. En dit is geen strijd die we ofwel winnen of verliezen: het klimaat is al aan het veranderen. De kans dat we de klimaatdoelen van Parijs halen, wordt met de dag kleiner. Maar dan nog heeft het zin. Het maakt nogal een verschil of de aarde aan het einde van deze eeuw met twee, drie of vier graden is opgewarmd.”