‘De regering moet nadenken over een jip-en-janneke-economie’

De prikkelende kop in Het Parool van dinsdag ‘Omarm het als bedrijven ons helpen’ boven het artikel van Muel Kaptein, hoogleraar bedrijfs­ethiek aan de Erasmus Universiteit en tevens partner bij adviesorganisatie KPMG, verdient wat mij betreft nog enige lardering. De hoogleraar heeft het in zijn opmerkelijke betoog over bedrijven. En noemt specifiek onder meer Shell, Action, Facebook, Google, Unilever, Fiat en Tesla.

Het waarschijnlijk goedbedoelde epistel benadrukt dat het goed is dat bedrijven de publiciteit zoeken om hun acties rond de coronacrisis te promoten bij het grote publiek. De een steekt de ander zo weer aan, and so on. Kaptein stelt dat er wat hem betreft geen sprake is van ethics washing. In jip-en-janneketaal komt dat op het volgende neer: je beter voordoen dan je in werkelijkheid bent.

De bedrijven en voorbeelden die de hoogleraar aanhaalt zijn dubieus. Ze representeren de macro-economie, de machtige lobbyclubs en de machtige adviesinstanties zoals KPMG. Het moederbedrijf van Google is Alphabet, waar­onder ook videokanaal YouTube valt. Deze gigant behaalde in 2019 een omzet van 162 miljard dollar en realiseerde een winst van 34 miljard. Dat ze tijdens de coronacrisis vervolgens aankondigen 800 miljoen dollar te doneren aan het bestrijden van het coronavirus is ronduit lachwekkend. De ethicus zou Google moeten vragen of het nog wel verantwoord is om via een limited in Ierland gelden te incasseren.

Brievenbusfirma’s

De tweede vraag die de ethicus zou moeten stellen is of het nog verantwoord is dat Italiaanse bedrijven, waaronder de aangehaalde Fiat Groep, winsten doorsluizen via de 15.000 in Nederlandse gevestigde brievenbusfirma’s.

En de derde vraag zou kunnen zijn: was het verantwoord dat het in Amstelveen gevestigde KPMG, waar auteur Kaptein partner is, in 2010 zeshonderd meter verhuisde om uit de tientallen miljoenen vastgoedwinst, ordinair gesteld, de zakken van de partners te spekken? KPMG liet het ‘kantoor van de schaamte’ achter, dat de eeuwige hebzucht van financials symboliseert. Ik verwijs gemakshalve naar het prima stuk van Herman Stil in Het Parool van 21 januari 2019 en complimenteer onderzoeksjournalist Bart Mos van De Telegraaf voor zijn doortastendheid en uitstekende research in die periode.

Ik twijfel oprecht niet aan de goede bedoelingen van de hoogleraar. Zijn betoog getuigt van zeer goede wil en mijn sympathie heeft hij met zijn ambitie tot meer openheid. De hoop is niet terecht. Hebzucht zit in het dna van het overgrote deel van de ceo’s van ‘grote bedrijven’.

Brainwashing

Het is tijd voor een nieuwe economie. Een economie die uitblinkt in eenvoud. In plaats van de 1,5 metereconomie pleit ik voor de jip-en-janneke-economie. De fantastische Anne M.G. Schmidt bedacht in de jaren vijftig hun korte kinderverhalen voor Het Parool. Haar taal­gebruik werd later de omschrijving voor heldere en makkelijke taal bij de overheid en het bedrijfsleven.

De komende maanden en waarschijnlijk jaren zullen we een brainwashing in het kwadraat over ons heen krijgen van tientallen lobby-clubs. Onze eigen Frans Timmermans is met zijn vrienden al begonnen aan het grote beïnvloeden via het plan van 1000 miljard voor een groene economie via Europese publicaties bij bevriende media.

Het antwoord moet heel simpel zijn: ‘Ja, we willen een groene economie. En nee, we willen niet dat die ons wordt opgelegd door de mastodonten in Brussel.’ We willen een groene eeuw die ondernemers en overheden samen bedenken. Net zoals de hoogleraar en velen dienen we te pleiten voor een permanente herschikking van het fiscale systeem. Geen constructies meer via Panama, Guernsey, Amsterdam, Monaco. Dat is namelijk de meest verwerpelijke vorm van ondernemerschap. Voor de bühne roepen dat je een schenking doet van 100 miljoen en verzwijgen dat je de lokale vennootschapsbelasting niet betaalt. Het voelt een beetje als een sigarettenfabriek die roept dat ze nieuwe onderzoeken tegen longkanker financiert. Of Holland Casino dat zegt dat het de Jellinekklinieken gaat renoveren.

We willen geen brandweerbedrijfjes meer van verhulde pyromanen. We willen echte familiebedrijven die ondernemen, omdat ze graag ondernemen. Die eten maken omdat ze willen dat mensen ervan genieten. We willen bloemenkwekers helpen omdat ze zoveel liefde hebben voor hun vak.

Mag ik vragen of we het nog verantwoord vinden om multinationals te helpen die in het leven geroepen zijn om slechts een doel te dienen, een zo hoog mogelijk aandeelhoudersrendement? Mag ik pleiten voor een nieuwe micro-economie? Een samenleving die draait om de boer, de bollenkweker, de horlogemaker of de geweldige chef-kok in de straat? Een samenleving met een simpele fiscale structuur. Een samenleving waar al die mensen uit de zorg en andere vitale beroepen netto meer overhouden ten koste van de multinationals?

Mag ik een moreel appèl doen op al die zogenaamde giganten om geen beroep meer te doen op onze mooie overheidsregelingen? Mag ik ze ook vragen of ze hun huisleveranciers gewoon netjes binnen 14 dagen betalen in plaats van daar 150 dagen over te doen? Mag ik onze bankiers vragen om per direct dusdanig op te schalen dat ze straks geen behoefte hebben aan ic-capaciteit?

Zuidas

Geen verhaaltjes meer, maar actie. En mag ik tegelijkertijd vragen of banken gewoon weer bankiers worden? Mag ik onze geweldige regering vragen, en dat meen ik echt, om na te gaan denken over een jip-en-janneke-economie in plaats van de niet realistische 1,5 metereconomie?

Mag ik u allemaal vragen om goed op te letten wat zeg maar de woordvoerders van de AEX-bedrijven en hun kringen roepen en wat ze daadwerkelijk doen? Zullen we het geweldige solidariteitsgevoel van de afgelopen maand omzetten in een permanente call to action? Mag ik de jongens en meisjes van de Zuidas vragen hierover mee te denken?

Een economie die draait om vitale beroepen en familiebedrijven. Bedrijven en personen met passie en beroepsmatige intenties, mensen die best een goede boterham mogen verdienen. Een economie die we begrijpen in plaats van een economie die als doel heeft om bij problemen nieuwe geldpersen aan te zetten.

Mag ik een beroep doen op ieders gezond verstand? En dit alles in heldere taal, zoals Annie M.G. Schmidt het ooit bedoeld heeft. De jip-en-janneke-economie als blauwdruk voor de wereld. Een samenleving met nieuwe normen en waarden. Laat CNN ons maar vragen: “Who are Jip and Janneke?”