De pandemie was meer onthoudings- dan bezinningsperiode

Na de vliegschaamte hebben we nu ook de Amazonschaamte. In een interessant artikel van Karlijn van Houwelingen in het AD stond dat steeds meer Amerikanen, vooral jongeren, zich schamen voor hun aankopen bij de bezorggigant.

Het zal ongetwijfeld komen door het feit dat eigenaar Jeff Bezos zijn rijkdom in deze crisis met duizelingwekkende bedragen vergrootte. Met het feit dat diezelfde Bezos nauwelijks vennootschapsbelasting betaalt en ondertussen zijn medewerkers naar verluidt onder zorgwekkende omstandigheden laat werken (denk aan chauffeurs die onderweg zo worden opgejaagd dat ze in flessen moeten plassen). En met het feit dat diezelfde Bezos het oprichten van een vakbond onder personeel tegenging, onder meer door ze naar verplichte antivakbondsbijeenkomsten te sturen.

Dan koopt het toch een stuk minder lekker, als je de rest van de dag druk bezig bent filmpjes te delen over de kloof tussen arm en rijk en de neoliberale, hyperkapitalistische samenleving. Maar het helemaal laten: tja, dat is toch een stuk lastiger.

Het brein is er goed in om de dingen die niet zo goed uitkomen te verplaatsen naar de archiefkamers van het bewustzijn. Het gemak, comfort en eigen plezier winnen het vaak van de moraal. Daar kun je heel verheven over doen, maar uiteindelijk moeten we vooral eerlijk constateren dat grote veranderingen op macroniveau moeten worden afgedwongen. Door beleid, door politieke keuzes. In het geval van Amazon door het verstevigen van rechten voor werknemers, het invoeren van strengere antitrustwetgeving en het tegengaan van belastingontwijkende constructies van multinationals.

Het probleem is dat veel van de broodnodige wetgeving, ter regulering of bescherming (van werknemers of de planeet), de laatste decennia zo succesvol is geframed als betutteling en begrenzing van individuele vrijheid. Dan is de keuze voor velen snel gemaakt. Vervolgens kun je de verandering in handen leggen van het individu en moralistisch constateren dat het individu inconsequent is. ‘Kijk hem, hij stemt GroenLinks, maar vloog gisteren nog naar de Malediven.’ Maar de meeste verandering zal toch echt plaatsvinden vanuit het centrum van de macht.

Dit is overigens geen pleidooi tegen de eigen verantwoordelijkheid, want die zaken bestaan naast elkaar. Zo ervaar ik veel ongemak bij de berichten over hoe we weer massaal vliegvakanties aan het boeken zijn of de foto’s van lange rijen voor de Primark. Niet omdat ik zelf een heilige ben, maar omdat de conclusie zo treurig is: alle hoogdravende verhalen aan het begin van de pandemie ten spijt blijkt dat we eerder te maken hebben gehad met een onthoudingsperiode, dan met een bezinningsperiode. Terugkeren naar het oude normaal blijkt precies dát te zijn: terugkeren naar het oude normaal. De bereidheid tot gedragsverandering is miniem.

En dat terwijl deze dystopie het onvoorstelbare toch voorstelbaar heeft gemaakt en ons zou moeten aanzetten tot fermere actie tegen het uitkomen van soortgelijke doemscenario’s. In de eerste plaats de zorgwekkende klimaatcrisis. Want als we straks in onze drijvende huizen richting de afgrond stromen, verzuchtend dat het net een film is, kunnen we nooit meer zeggen dat we niet zijn gewaarschuwd.

Johan Fretz is schrijver en theatermaker. Hij schrijft op woensdag en zaterdag een column voor Het Parool.