‘De gevaarlijke allure van een narcistische leider als Donald Trump’

De Verenigde Staten bevinden zich net als de rest van de wereld in de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog. Het coronavirus raast door het land en heeft geleid tot grootschalig lijden en een ongekende economische krimp. Uit onderzoek blijkt dat in tijden van crisis mensen zich steviger vastklampen aan een narcistische leider: iemand die met onwankelbaar zelfvertrouwen het land een grandioze toekomst voorspiegelt, iemand als Donald Trump. Het is te hopen dat het Amerikaanse volk deze allure kan weerstaan, omdat een narcistische leider juist in tijden van crisis gevaarlijk kan zijn.

Trump bleek in aanloop naar de verkiezingen van 2016 als geen ander in staat een crisis aan te boren. Veel Amerikanen waren onzeker over hun economische vooruitzichten, baalden van het immigratiebeleid en zagen minderheidsgroepen een steeds grotere stem krijgen. Trump werd gezien als de redder in nood. Narcistische leiders worden inderdaad vaak gezien als visionairs die hun volgelingen met megalomane toekomstbeelden een gevoel van hoop en zekerheid geven: ‘We will make America great again!’

Breed gedragen scepsis

Zijn hoogmoed was destijds de sleutel tot het Witte Huis, maar is nu de oorzaak van falend coronabeleid. Trumps beleid is namelijk niet afgestemd op de werkelijkheid, maar op zijn eigen grandioze fantasie, waarin hijzelf onaantastbaar is en het coronavirus magisch zal verdwijnen. Toen er in februari enkele tientallen coronabesmettingen waren vastgesteld in de VS, zei Trump over het virus: “Het zal verdwijnen. Op een dag – als een wonder – zal het verdwijnen.”

Zes maanden later zei hij: “Het verdwijnt. Het zal verdwijnen. Dingen verdwijnen. Geen twijfel over mogelijk dat het gaat verdwijnen.”

Inmiddels tellen de VS meer dan ­8 miljoen besmettingen en meer dan 200.000 sterfgevallen. En intussen heeft Trumps hoogmoed ook nog geleid tot een breed gedragen scepsis tegenover wetenschappers en medici. Hij heeft wetenschappelijke bevindingen in twijfel getrokken en adviezen van experts in de wind geslagen. Narcistische leiders vinden andermans expertise nutteloos.

Toen Trump zelf met het virus besmet was geraakt, hoopte men dat hij zijn mening zou bijstellen. Maar na zijn herstel claimde hij: “Ik voel me erg goed! Wees niet bang voor covid. Laat het je leven niet domineren… Ik voel me beter dan 20 jaar geleden!”

Veel van zijn volgelingen hebben deze ideeën overgenomen: ze denken dat de pandemie wordt overdreven en weigeren zich aan de gedragsregels te houden, waardoor ze extra gevaar lopen besmet te raken.

Nu de verkiezingen voor de deur staan, is het hoog tijd dat Amerikanen hun president afrekenen op zijn gedrag. Dat gebeurt vooralsnog onvoldoende; er hangt namelijk een zweem van kinderlijke onschuld om hem heen.

De Amerikaanse politicoloog Daniel Drezner noemt Trump een ‘brutale kleuter’, journalist David Brooks ziet in hem een ‘onzekere, opscheppende kleine jongen’ en de populaire Amerikaanse presentator Bill Maher beschrijft hem als een ‘verwende vijfjarige met een woedeaanval’.

Bescheidenheid

Deze vergelijkingen zijn niet alleen misplaatst, ze zetten kleuters in een kwaad daglicht, maar ze zijn ook gevaarlijk. Een kleuter kunnen we niet verantwoordelijk houden voor falend coronabeleid, een volwassen man wel.

Om de crisis te beteugelen, moet Trump de risico’s van het virus onder ogen durven zien en zich niet te groot voelen om zich te laten adviseren door wetenschappers en medici: de crisis vergt bescheidenheid, geen hoogmoed. In de Griekse mythologie wordt hoogmoed afgestraft door godin Nemesis. In een democratie wordt hoogmoed afgestraft door de kiezers. Trump lijkt in de peilingen voorzichtig aan populariteit in te boeten, maar het is de vraag of voldoende kiezers zijn allure kunnen weerstaan.