Opinie
'Daadkracht nodig voor aanpak bedreigingen persvrijheid'
De persvrijheid in Nederland staat onder druk, blijkt uit de aanslagen op De Telegraaf en Panorama. Marjolein Odekerken, onderzoeker bij het Verwey-Jonker Instituut, wil dat de overheid ingrijpt.
De heftige aanvallen op de gebouwen van De Telegraaf en van Panorama hebben we nog scherp op ons netvlies. Zowel de media als de politiek reageren geschokt.
In dezelfde week werd ook in Amerika de vrije pers aangevallen. De persvrijheid staat wereldwijd onder druk. Hoewel er in Nederland geen gewonden zijn gevallen is de ernst voelbaar. Iedereen staat weer op scherp.
Op de ranglijsten van persvrijheid doet Nederland het nog goed. Op de jaarlijkse World Press Freedom Index van Reporters Sans Frontières (RSF) staan we derde van de 180 landen. Alleen in Scandinavië is de positie van journalisten beter.
Dalende trend
Toch is er een dalende trend, concludeerde ik vorig jaar al met Alex Brenninkmeijer in ons rapport Een Dreigend Klimaat.
Persvrijheidsschendingen, mede als gevolg van het gebruik van geweld, komen niet alleen voor in landen met een autoritair of dictatoriaal regime, maar nu ook in democratieën als de onze.
Volgens RSF blijft de vrijheid van de pers en de bescherming van journalisten de hoeksteen van de democratie in Nederland, maar ondervinden journalisten wel meer problemen.
Na de aanval op de gebouwen van De Telegraaf en Panorama dringt de vraag zich op: hoort Nederland nog wel in de top 3? De aanslagen zijn een regelrechte aanval op onze democratische rechtsstaat.
Zelfcensuur als bescherming
De bedreigingen hebben een grote impact op de mentaliteit en de manier van werken. Voor sommigen wordt zelfcensuur een vorm van bescherming. Daarmee is feitelijk de persvrijheid al om zeep geholpen.
In deze tijd van nepnieuws is waarheidsvinding extra belangrijk. We zouden journalisten moeten ondersteunen en beschermen tijdens die zoektocht.
De aanslagen op De Telegraaf en Panorama hebben Nederland wakker geschud. Gelukkig vielen er geen gewonden, maar de persvrijheid liep schade op.
Wij luidden vorig jaar al de noodklok en riepen toen politie, justitie, het Openbaar Ministerie en de politiek op om in actie te komen. We deden het voorstel voor een landelijke aanpak die specifiek gericht is op journalisten.
Extra maatregelen
Gelukkig ziet minister Ferdinand Grapperhaus de ernst van de situatie in en spreekt hij volgende week met de beroepsgroep over extra maatregelen.
Tweede Kamerlid Joost Sneller van D66 pleit in vragen naar aanleiding van de aanslag op De Telegraaf voor een speciale, beschermde status voor journalisten (zoals ook voorgesteld werd in ons rapport Een dreigend klimaat).
Marjolein Odekerken
Onderzoeker bij het Verwey-Jonker Instituut die zich bezighoudt met bedreigingen van journalisten en andere ‘bewakers van de rechtsstaat’.
Er zijn preventieve en repressieve maatregelen nodig om de journalisten en de persvrijheid te beschermen. Het extra beveiligen van mediagebouwen ligt voor de hand, maar daarmee ben je er niet.
De redactie van het Franse satirische weekblad Charlie Hebdo was beveiligd, maar dat kon de bloedige aanslag van januari 2015 niet voorkomen.
Trainingen
Ik geloof meer in het trainen van journalisten en mediaorganisaties: onder meer op het terrein van conflicthantering, beroepsethiek en -attitude en het actief ondersteunen van medewerkers bij bedreigingen. Niet alleen om bewustzijn te creëren voor het bewaken van de vrije pers, maar ook om mensen bij te brengen zich niet te laten intimideren.
Sommige journalisten zien bedreigingen als 'part of the job' en door de hectiek van het vak is er weinig tijd om aangifte te doen. Of ze doen dat niet omdat ze bang zijn voor represailles.
De bedreigingen waarmee journalisten te maken hebben, zijn uiteenlopend en complex.
Met elkaar verantwoordelijk
Ze worden niet alleen fysiek bedreigd, maar ook juridisch en via de sociale media. Elke vorm vergt een andere aanpak.
Voor optimale beveiliging van misdaadjournalisten moet de Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging (DKDB) voldoende capaciteit hebben. Voor een concrete aanpak kunnen we ons laten inspireren door andere landen.
Voorwaarde voor een afdoende aanpak is voldoende draagvlak en daadkracht bij politiek en overheid. Wij hebben journalisten nodig voor het in stand houden van een sterke democratische rechtsstaat.
Maar laten we realistisch zijn, journalisten kunnen het niet alleen: zij hebben óns ook nodig. Met elkaar zijn we verantwoordelijk voor het waarborgen van de persvrijheid.
