'Coming-out duurt het hele leven'

Iemand die er automatisch van uitgaat dat zijn homoseksuele collega niet van voetbal houdt. Een supermarktcommercial waarin een vader en een ­moeder met hun kinderen gelukzalig aan het kerstontbijt zitten - het perfecte gezin. Iemand die, goedbedoeld, aan een ­lesbisch koppel vraagt: "Wie van jullie is eigenlijk het mannetje?"

Het zijn voorbeelden van wat we hetero-­normativiteit noemen. Hetero's zijn in onze maatschappij de norm. Ze zijn nu eenmaal in de meerderheid. Het woord verwijst naar de ­alledaagse druk om heteroseksueel te zijn; de manier waarop heteroseksualiteit in onze samenleving wordt bevoorrecht, en als natuurlijk en vanzelfsprekend wordt aangenomen.

Die druk komt uit allerlei instituties, zoals de familie, de school en de media. Heteronormativiteit dicteert ons denken over wat mannelijk en vrouwelijk is, welk seksueel gedrag aanvaardbaar is en wat we als abnormaal beschouwen.

Heteronormativiteit is niet een-op-een hetzelfde als homodiscriminatie, maar het raakt er wel aan. Het is namelijk precies die alledaagse heteronorm die ervoor zorgt dat lhbt+'ers anno 2018 nog altijd het gevoel hebben af te wijken.

Dun laagje acceptatie
Misschien denkt u: maar het gaat toch juist goed met de homo-emancipatie in Nederland? Inderdaad, acceptatiecijfers van het SCP zijn inmiddels gestegen naar 74 procent, terwijl in 2006 nog maar 53 procent van de Nederlanders positief stond tegenover homo- en biseksualiteit.

Het huwelijk is al geruime tijd opengesteld voor mensen van hetzelfde geslacht. En Hollywoodacteurs, YouTubers en andere rolmodellen die met hun homoseksualiteit naar buiten treden zijn allang geen uitzondering meer.

Daar is van alles tegenin te brengen: onder dat dunne laagje acceptatie schuilt alsnog vaak ­afkeuring van openbaar homoseksueel gedrag. Het geweld tegen lhbt+'ers en het gebrek aan vervolging ervan stemmen nog altijd somber.

Uitsluiting
Desalniettemin is het onmiskenbaar dat het in 2018 fijner is om openlijk homo, lesbo, bi of op een andere manier niet-hetero te zijn dan in de jaren 50 of 80. Toen werden mensen verstoten door hun familie, om later ten prooi te vallen aan de aidsepidemie.

We zijn - kortom - van ver gekomen, maar als we naar een samenleving willen waarin het écht niet meer uitmaakt of je hetero, homo, bi of wat dan ook bent, dan moeten we ons ook bewust worden van de subtielere vormen van uitsluiting.

Lhbt+'ers worden dagelijks met die uitsluiting geconfronteerd. Dat begint in de vroege jeugd. Je voelt je anders en je wilt niet dat de rest dat ziet, uit (de zeer reële) angst gepest te worden. En dus pas je je gedrag aan, je stem, de manier waarop je loopt. Dat constant op je hoede zijn geeft stress, en die opbouw van stress in je jeugd wreekt zich vaak op latere leeftijd. Lhbt+'ers hebben meer psychische problemen, neiging tot suïcidaliteit en stemmings-, angst- en ­persoonlijkheidsstoornissen.

Uit de kast
Veel mensen zien het uit de kast komen als het sluitstuk van die worsteling met je seksuele identiteit. Het wordt gevierd als de ultieme vorm van zelfacceptatie, maar het is eigenlijk een bevestiging van de heteronorm.

Als we niet automatisch aannemen dat meisjes op jongens vallen of dat jongens alleen aan borsten ­denken, als we er niet constant van uitgaan dat iedereen hetero is tenzij die persoon anders aangeeft, zou uit de kast komen helemaal niet nodig zijn.

De coming-out is een ingeburgerd fenomeen geworden, maar het zijn vooral de hetero's die er baat bij hebben. Zij weten waar ze aan toe zijn en zij kunnen vervolgens ook nog eens goede sier maken. "Dat wist ik allang, is helemaal niet erg joh, ik accepteer je zoals je bent." Op geen enkel moment wordt de heteronorm ter discussie gesteld.

Taboe op vrouwelijke mannen
Hoewel populaire cultuur (denk vooral aan Arie Boomsma) anders doet vermoeden, is uit de kast komen bovendien geen eenmalig moment. Lhbt+'ers moeten voortdurend uit de kast ­komen, hun hele leven lang. In de podcast De Eeuw Van De Amateur wordt dit de awkward mini coming out genoemd, en de ­makers ­bespreken herhaaldelijk voorbeelden.

Als de ­wasmachinemonteur langskomt, of bij iedere nieuwe collega op het werk. De mini-­coming-outs zijn steeds opnieuw kleine ­speldenprikjes, reminders dat je anders bent.

De heteronorm raakt iedereen die ervan ­afwijkt, maar treft homomannen het hardst. Dat komt misschien omdat zij ook nog eens moeten omgaan met het stigma op anale seks en met het taboe op vrouwelijke mannen. Het leidt tot een gemeenschap waar veel mannen getraumatiseerd rondlopen. In die zin verrast het niet dat drank- en drugsmisbruik in deze groep hoger is dan onder hetero's.

Zien en erkennen
Het doorgeven van de heteronorm maakt je niet meteen homofoob. Heteronormatieven zijn niet direct antihomogeweldplegers. Maar als we willen dat de zelfhaat, de depressies en de zelfmoordcijfers onder homo's afnemen, dan moeten we de volgende horde in de emancipatiestrijd slechten.

Daartoe is als eerste nodig heteronormativiteit te zien en te erkennen. Spreek mensen aan op typisch heteronormatief gedrag. Vraag je ­15-jarige neefje of hij verkering heeft, in plaats van of hij al een vriendinnetje heeft (al zou de wereld beter zijn als zulke vragen überhaupt achterwege worden gelaten).

Hardnekkige erfenis
Instituties zijn ook doorgeefluiken van heteronormativiteit. Het is niet alleen cruciaal dat er meer diverse identiteiten en relatievormen zichtbaar zijn in schoolboeken en in populaire cultuur. Ook de overheid, of juíst de overheid, zal moeten nagaan op welke manieren zij on­beredeneerd en ongewenst de heteroseksuele twee-eenheid bevordert.

Heteronormativiteit is een hardnekkige erfenis die in de haarvaten van onze maatschappij zit. Het is bovendien een vaak onbewuste manier van denken. Maar dat betekent niet dat we er geen invloed op kunnen uitoefenen. Pride is een uitstekend moment om ons te trainen: eerst eens een week lang zonder heteronormativiteit, vervolgens altijd.