'Ajaxtrainer Erik ten Hag is een stoïcijnse filosoof'

Het gaat wel vaker over de filosofie van een voetbaltrainer, maar dit stuk gaat daar niet over. Ajaxcoach Erik ten Hag lijkt namelijk daadwerkelijk filosofen bestudeerd te hebben: de stoïcijnen.

Maar laat me eerst een misvatting over het stoïcisme wegnemen: het is iets anders dan hoe we 'stoïcijns zijn' normaal gebruiken in het Nederlands. De eeuwenoude (niet ouderwetse) filosofische stroming gaat niet over het onderdrukken of verhullen van emoties, maar over het temmen ervan.

Het is een levenshouding die verwant is aan het boeddhisme, waarbij zelfbeheersing, onverstoorbaarheid en wijsheid centraal staan. Een filosofie die Ten Hag lijkt te helpen bij het leveren van topprestaties.

'Het proces' komt vaak terug in de woorden van Ten Hag. Zo vaak dat je kunt stellen dat het centraal staat in zijn denken. In een gesprek met Trouw bijvoorbeeld, vlak na zijn aanstelling bij Ajax, zegt hij: "Trainen is een langdurig proces. Op de lange termijn (...) gaat het erom dat je het spel verbetert, waardoor ook de resultaten komen."

Wat bedoelt hij hier precies mee? Hedendaagse stoïcijn Ryan Holiday vat dit mooi samen: 'Het proces zegt: goed, je moet iets heel moeilijks doen.' In het geval van Ajax is dat een goede tegenstander verslaan, kampioen worden of zelfs de Champions League winnen.

'Richt je daar niet op,' vervolgt Holiday, 'in plaats daarvan deel je het op in stukken. Doe gewoon wat je moet doen op dit moment en doe het goed. Daarna ga je verder met het volgende. Volg het proces en niet de prijs.' Dit hoor je terug in de eindeloze herhaling van coach en spelers dat er alleen wordt gekeken naar de eerstvolgende wedstrijd.

Onze macht
Die focus op het proces is terug te leiden tot een van de basisprincipes van het stoïcisme: het verschil tussen wat aan ons is en wat niet. Omstreeks het jaar 100 zei filosoof Epictetus daar al over: "Maak het beste van wat er in onze macht ligt, en neem de rest zoals het komt. Sommige dingen zijn aan ons, andere dingen zijn dat niet."

Met andere woorden, maak het beste van 'je spel verbeteren' en maak je geen zorgen over of het prijzen oplevert. Haal het uiterste uit elk moment en neem de daaropvolgende resultaten zoals ze komen.

Het gaat de stoïcijnen om elke dag het goede te doen, dat is wat je in de hand hebt. "We willen en moeten verbeteren. Goed is niet goed genoeg," zegt Ten Hag ook in Trouw. De Romeinse keizer-filosoof Marcus Aurelius schreef hierover: 'Dit is het kenmerk van perfectie van karakter: elke dag besteden alsof het je laatste was, zonder waanzin, apathie of pretentie.'

Met andere woorden, vraag elke dag het uiterste van jezelf om zo goed te worden als je kunt zijn. Dat is waarover je controle hebt, dan volgen de beste resultaten die je op dat moment kunt halen.

In de weg
Door uitdagingen aan te gaan kun je jezelf verbeteren. Stoïcijnen willen uitdagingen, geen uitdaging is daarbij te groot. Dat is ook wat Ten Hag tegen Ajax TV zei na de moeilijke loting tegen Juventus: "Dat maakt de uitdaging des te groter en daar liggen ook kansen."

Dat lijkt op de woorden van Aurelius: 'De belemmering van de actie bevordert de actie. Wat in de weg staat, wordt de weg.' Ze gaan allebei over het aangaan van de problemen, van de uitdagingen. Daarin ligt volgens de stoïcijnen het doel. In de uitdaging ligt de kans om jezelf te verbeteren.

Tot slot moeten we het ook even hebben over Ten Hag en de media. In zijn reactie op de kritiek op hem toont zich de ware stoïcijn. Tegen Voetbal International zegt hij: "Scoren over de rug van een ander. Je weet op het moment dat je deze job doet, en het zit tegen, dat dit kan gebeuren. Ik leg het direct naast me neer en richt me op zaken die ik kan beïnvloeden. Dit kan ik niet beïnvloeden."

Dat zegt een man die weet dat hij alleen geraakt kan worden als hij zich laat raken. Of zoals Marcus Aurelius schreef: 'Kies ervoor om niet geraakt te worden - en je voelt je niet geraakt. Voel je niet geraakt - en je bent het niet.'

Ook in deze houding klinkt het onderscheid tussen 'wat aan ons is, wat niet aan ons' door. Je hebt weinig invloed op je imago, net zoals je weinig invloed hebt op het resultaat - het enige wat je kunt doen is het goede doen.

Dus: ook als Ajax geen enkele prijs wint, is dit een goed seizoen. We zullen namelijk nooit vergeten hoe goed dit Ajax is. En hoe wijs die oude Grieken en Romeinen al waren.