Zo wapent de Rivierenbuurt zich tegen regenwater: ‘Voor de stortbui van 2014 werd de urgentie niet gevoeld’

Het was een iconische foto: de jongeman die in 2014 na een zomerse stortbui op een luchtbedje door de Niersstraat dobberde. Een stortbui die in de Rivierenbuurt veel in beweging zou zetten. Waternet en de gemeente maakten in de jaren daarvoor al plannen voor een verbeterd riool, maar zonder al te veel haast. “De urgentie werd niet echt gevoeld,” zegt Wilko Koning van Waternet. “En toen kwam de bui van 2014.”

“De techneuten wisten het wel,” zegt Frank Smits van Waternet. Het buienfront dat in 2011 in twee uur 150 millimeter water losliet boven Kopenhagen was een waarschuwing geweest. “Maar de stad kan zo’n olietanker zijn die maar heel langzaam keert.” Op 28 juli 2014 kreeg Amsterdam in twee uur 60 tot 70 millimeter regen te verwerken. Hele rotondes en stationshallen kwamen blank te staan. Zo ook de Niersstraat.

In één klap stond regenwateroverlast in Amsterdam hoog op de prioriteitenlijst, als klimaatprobleem dat zich vaker gaat voordoen door de opwarming van de aarde. De stad is vol en ‘versteend’, het regenwater kan geen kant op. De Rivierenbuurt werd aangemerkt als een van de plekken die ‘extreem urgent’ is om te worden aangepakt. Omdat hier bij een bui van 60 millimeter per uur meer dan 30 centimeter water op straat kan blijven staan, dreigen ernstige schade en ontwrichting als straten onbereikbaar worden voor hulpdiensten.

Kommetje

Bij de aanleg is de buurt honderd jaar geleden opgehoogd met zes meter zand op een ondergrond van veen en polderklei, legt Koning uit. Het midden van de buurt is sneller verzakt dan de randen. De Rivierenbuurt vormt als het ware een kommetje. Koning vergelijkt het met een doorhangend ‘trommelvel’. Met als een van de laagste punten: de Niersstraat.

Niet voor niets zette wethouder Melanie van der Horst hier woensdagmiddag, bij de Anne Frankschool, feestelijk een streep onder de werkzaamheden waarmee Waternet en de gemeente de eerste zeven straten regenbestendig hebben gemaakt. “Als het hard regent komt al het water in de Niersstraat samen – uit de Maasstraat, uit de Molenbeekstraat,” zegt hydroloog Smits.

En inderdaad, zelfs met het blote oog is te zien dat de Molenbeekstraat wat hoger ligt. Parkeerplaatsen hebben daarom in de Niersstraat plaatsgemaakt voor een wadi, een dro­ge bed­ding die be­doeld is als wa­ter­op­vang. Uit tests blijkt dat deze met groen beplante geul tientallen kubieke meters regenwater per uur kan verstouwen.

Baskenland

Water dat zelfs de wadi te machtig wordt, stroomt via roostergoten en rechtopstaande buizen (‘snorkels’) naar een ‘noodoverloopleiding’ van honderden meters lang, helemaal naar het Europaplein. Daar eindigt het regenwater in een holle ruimte onder een nieuw parkje. Voor de goten kwam Smits terecht in Baskenland. Daar vond hij goten die vier keer zoveel water afvoeren dan gebruikelijk in Nederland. “We krijgen hier het klimaat van Zuid-Frankrijk en hebben daarom ook de infrastructuur uit Zuid-Frankrijk nodig.”

Verderop in de Niersstraat zijn verschillende soorten tegels uitgeprobeerd. “Je kunt nu eenmaal niet overal groen kwijt,” zegt Quirijn Verhoog, die er namens de gemeente voor zorgt dat het ontwerp naadloos past in het straatbeeld. Op het plein van de Anne Frankschool is speelruimte en worden fietsen gestald. Foto’s van een natte dag verklappen in een oogopslag welke trottoirtegels poreus zijn en het water laten verdwijnen in de ondergrond.

Op straat is ook geëxperimenteerd met andere verharding, met tussen de klinkers minuscule grindpareltjes die het water doorlaten. Want het oog wil ook wat, zegt Verhoog. “Met de baksteen waar Amsterdam beroemd om is.” Met de kolken dicht wordt de straat binnenkort onder water gezet om te bekijken hoe het water wegloopt. En dan het liefst geleidelijk, naar het grondwater, want ook daarmee is een probleem in de Rivierenbuurt. In de natte maanden komt het grondwater te hoog; in de zomer juist te laag, waardoor houten palen droog komen te staan en verrotten.

Ook de Jekerstraat is aangepakt – de enige boom die de Hongerwinter overleefde werd daarbij gespaard. Hier en daar gaan wadi’s ten koste van parkeerplaatsen, maar voor de afwatering is het al een grote stap voorwaarts als de kolken direct langs de straatkant komen te liggen en niet achter de geparkeerde auto’s, waar ze nauwelijks kunnen worden schoongemaakt door een puttenzuiger.

‘Groter probleem dan we dachten’

Ook onder de Rooseveltlaan is een waterberging, weggewerkt in een laag grind – onder de trambaan, een van de weinige plekken in Amsterdam waar nog ruimte voor het oprapen ligt. Tegelijk valt bij de wadi op het Merwedeplein wel op hoe ruim de Rivierenbuurt is opgezet door bouwmeester Berlage – een groot verschil met de volgende buurten die Verhoog en Smits onder handen nemen, zoals de Frans Halsbuurt in De Pijp. Verhoog: “Daar hebben we een veel groter probleem dan we dachten. Er is minder ruimte en ook veel binnentuinen zijn versteend.”

Wadi’s en andere waterbergingen in de buurt zelf hebben bovendien het voordeel dat de afvoer richting zee geleidelijker verloopt. Overal in de stad tot het uiterste gaan met extra capaciteit voor het riool is niet alleen schreeuwend duur, zegt Smits, het wegpompen van al dat water dat tegelijk door de sluizen bij IJmuiden moet, wordt ook een almaar groter probleem naarmate de zeespiegel stijgt door klimaatverandering.

Op basis van de impact die dit soort ingrepen hebben gehad in de Rivierenbuurt, kan Waternet een rekenmodel loslaten op andere buurten waar te vrezen valt voor regenwateroverlast (zie kader). Koning: “Wat we hier hebben bedacht, gebruiken we nu in andere delen van de stad.”

Lat hoger

De zeven straten rond de Niersstraat hadden de hoosbui van 2014 nu goed doorstaan, zegt Frank Smits van Waternet. In deze buurt is toegewerkt naar de norm dat straten 60 millimeter per uur kunnen verwerken, wat het dubbele is van wat er die middag negen jaar geleden viel.

Inmiddels ligt de lat alweer iets hoger: sinds een paar jaar wil Rainproof, de samenwerking van Waternet en gemeente, dat straten 70 millimeter per uur kunnen verwerken. Maar ook hier dringt zich de vergelijking op met een gebed zonder end. Vanwege de klimaatverandering ligt het voor de hand, zegt Waternet, dat de norm in de toekomst naar boven moet worden bijgesteld.