Winderig maar warm: kunnen we de stad voeden met landbouw op de daken?

De plantperken op de Rotterdamse Dakakker zijn zekerheidshalve maar afgezet met een touwtje. Het duizend vierkante meter grote dak waar hartje stad al tien jaar groenten worden verbouwd, trekt tienduizend bezoekers per jaar en vooral in het weekend kon het tussen de gewassen zo druk worden dat ze beschadigd raakten en het bord niet eens haalden.

Het terras zit zelfs op maandag goed vol. Uit bezoekers die een kijkje komen nemen op wat tien jaar geleden bekend stond als het eerste landbouwdak van Europa, haalt de tuin ook het grootste deel van zijn inkomsten. Van de verkoop van groenten moet de tuin het niet hebben, zegt dakboer Wouter Bauman van het Rotterdams Milieucentrum. “Ik snap wel dat boeren vooral leven van subsidie.”

Rondleidingen dekken de meeste onkosten. Verder slaat de Dakakker zo nu en dan een mooie slag doordat reclamemakers een commercial willen opnemen in het wonderlijke decor van een groentetuin in de skyline van Rotterdam. “Daar kan je een hoop plantjes voor planten.”

Het begin van de Dakakker was een hele kluif. “Het eerste jaar draaide uit op een mislukking.” Op het dak was bijvoorbeeld nog geen water. “Liepen we steeds de trap op met gieters.” Verder moesten de Rotterdamse dakboeren nog ontdekken hoe ze de grond vruchtbaar konden houden in deze onherbergzame omstandigheden met felle zon en de wind die vrij spel heeft, waardoor de tuin snel kan uitdrogen. “Vooral kruiden doen het goed,” zegt Bauman. “De omstandigheden lijken een beetje op een rotsachtige bodem. Ik vergelijk het wel eens met het Middellandse Zeeklimaat.”

Kippenhok

Pas na geruime tijd werd ze duidelijk welke plantjes het meeste opbrengen. De horeca in de binnenstad is best bereid om te betalen voor lokaal geteelde bladgroenten en eetbare bloemen, waarmee ze hun salades kunnen garneren. “Het is de kaviaar onder de groenten.” Bijkomend voordeel is dat de bloemen ook nog eens heel gunstig zijn voor bijen. “En ze zien er leuk uit.”

Educatie is een belangrijke doelstelling. Er komen hier veel schoolklassen en dan blijft het een klein wonder om een worteltje boven de grond te zien komen. De tuin is verder heel divers. Er staan courgettes, tuinbonen, maar ook vijgen en een heuse kersenboom. Naast de bijenkasten staan wormenhotels waarmee de Dakakker zijn eigen bodemverbeteraar maakt uit tuinafval. Midden op het dak hebben zelfs kippen hun eigen hok. “Als alleen de vrijwilligers aan het werk zijn, laten we ze ook wel loslopen, maar bij harde wind natuurlijk niet.”

De Rotterdammers kiezen bewust voor een tuin in volle grond en zonder plantenbakken. Zelfs als het daardoor knap ingewikkeld wordt, want des te groter wordt het gewicht dat het dak moet dragen. Dat is toch al een balanceeract, want op sommige plekken kan de dakconstructie maar 180 kilo per vierkante meter hebben zodat daar alleen een mengsel van inheemse bloemen kan staan in niet meer dan tien centimeter substraat.

Personeelsrestaurants

In steden als Antwerpen en Parijs zijn intussen nog grotere landbouwdaken aangelegd. Demonstreren wat mogelijk is op daken, is een voornaam doel achter de Dakakker. Tegelijk staat voor Bauman als een paal boven water dat de daken het altijd zullen afleggen tegen grootschalige landbouw zoals in het Westland. “Je gaat hier niet de voedselbehoefte van de stad kunnen verzadigen.”

Dat zo’n landbouwdak geen sinecure is blijkt wel uit het voorbeeld van het Amsterdamse bedrijfsverzamelgebouw Zuidpark. Daar opende langs de ring A10 tien jaar terug een grote groentetuin op het dak, al ging het daar om gewassen in plantenbakken. Inmiddels heeft het pand een nieuwe eigenaar en is van de daktuin maar weinig over.

In weer een heel andere hoek van Amsterdam is daar dan weer een bloeiende dakakker voor teruggekomen. Op een dak van het Europees hoofdkantoor van kledinggigant PVH (bekend van Tommy Hilfiger en Calvin Klein) worden sinds drie jaar groenten geteeld voor de personeelsrestaurants. Tussen de installaties voor de lift en de airconditioning groeien hoog boven de Houthavens eindeloos veel gewassen – van paprika’s tot artisjok en van frambozen tot zonnebloemen. “Aan de warme kant van het dak hebben we dit jaar voor het eerst zelfs druiven,” zegt dakboer Pim van Rijn van hoveniersbedrijf Koninklijke Ginkel Groep.

De uien zijn net uit de laag van 12 tot 15 centimeter grond getrokken en liggen te drogen. Die ochtend heeft Van Rijn courgettes, knoflook en sla naar het personeelsrestaurant gebracht, maar hij wijst ook op de oca’s en crosnes. “Het restaurant heeft een Franse chef en die houdt wel van delicatessen.”

Wind en warmte

De omstandigheden op hoogte zijn wel iets om rekening mee te houden. De wind is de tomaten en de snijbonen al snel te machtig. “Alles wat je hier kweekt, moet laag blijven. Het kan echt spoken hier.” Koolsoorten als radijs en rucola moeten worden afgedekt, anders worden ze al na een dag aangevroten door een ander stukje stadsnatuur: de duif. Aan de andere kant: zelfs hartje winter vindt warmte uit het gebouw zijn weg naar de daktuin. Van Rijn: “Ik heb hier dingen staan die normaal maar een paar graden vorst nodig hebben om dood te gaan.”

Het gebruik van het dak voor groen begon als poging van vastgoedeigenaar Heren2 om de biodiversiteit rond de Houthavens een steuntje in de rug te geven. Bij PVH kwam het plan op voor groenteteelt, waarna Van Rijn zijn licht opstak bij de Dakakker in Rotterdam. Het personeel kan zich opgeven om tussen het harde werken door mee te helpen in de daktuin. “Even met je handen werken en je zinnen verzetten is goed voor je,” zegt PVH-woordvoerder Elke Jacobse. “Het is leuk om op je werk iets nieuws te leren.”

Uiteraard lukt het niet om alle groenten voor het personeelsrestaurant op het eigen dak te kweken. “Daar zitten elke dag achthonderd mensen te lunchen,” zegt dakboer Van Rijn. “Maar als je ziet hoeveel daken in de stad nog leeg zijn, kunnen we wel veel meer van het dak halen dan we nu doen.”