PlusNieuws
Wethouder Meliani: geen overhaaste sloop meer van potentieel erfgoed
Als grootste monumentenstad van Nederland heeft Amsterdam een eer hoog te houden. Wethouder Touria Meliani (Vastgoed) wil nog niet erkend erfgoed beter beschermen tegen overhaaste sloop.
Veel Amsterdammers vonden het Wibauthuis in Oost het lelijkste gebouw van de stad, een betonkolos met Oostblokallure. Maar nadat het kantoorpand in 2007 was gesloopt overheerste spijt. Met dit gebouw was een bijzonder voorbeeld van modernistische, naoorlogse architectuur uit het stadsbeeld verdwenen.
Om dit soort ‘erfgoed van de toekomst’ voortaan te behoeden voor overhaaste sloop, heeft wethouder Touria Meliani de bestuursopdracht ‘Erfgoed in een dynamische stad’ geformuleerd. Meliani, die verantwoordelijk is voor onder andere vastgoed, archeologie en monumenten, plaatst het document in het licht van de bouwambities van de stad: 150.000 woningen erbij voor 2050. “Het is makkelijker en vaak ook goedkoper om te zeggen: sloop de bestaande gebouwen en zet iets nieuws neer. Maar wat betekent dat voor de identiteit en sfeer van de buurt? Misschien kunnen oude panden worden hergebruikt en zo worden gespaard. Snel bouwen is belangrijk, maar we moeten ook in de gaten houden wat er met de huidige stad gebeurt.”
Te laat
De organisaties die zich bezighouden met erfgoed zitten volgens Meliani ‘meestal te laat aan tafel’. Dan zijn de plannen voor nieuwbouw al in een vergevorderd stadium en halen protesten niet veel meer uit. Dat is recent gebeurd met bijvoorbeeld de Leeuwenburg (voormalig UvA-gebouw in brutalistische stijl), de Gaasterlandschool (een voorbeeld van functionalistische architectuur) en de Nolensstraat (wederopbouwarchitectuur en laatste overblijfselen van Cornelis van Eesterens stedenbouwkundige plan).
Voor het nemen van weloverwogen beslissingen in een vroeger stadium ontbreekt volgens Meliani nu het overzicht. “Echt niet alles is waardevol en moet worden bewaard. Maar dat kun je pas zien als je weet wat je hebt. De grachtengordel en de 19e-eeuwse wijken daaromheen hebben we goed in kaart, maar dat geldt veel minder voor Nieuw-West, Noord en Zuidoost, waar veel van de nieuwbouw terecht zal komen.”
Om die reden wordt tot het eind van het jaar een grootschalige inventarisatie op touw gezet om erfgoed te identificeren dat tot nu toe niet als zodanig is erkend. Het gaat om architectuur uit de jaren 1965-1985, waar bijvoorbeeld de honingraatflats in de Bijlmer onder vallen. Ook industrieel erfgoed dat zich hoofdzakelijk langs de IJ-oevers bevindt, wordt in kaart gebracht. En er wordt gekeken naar historische dorpen en lintbebouwing aan de rand van de stad.
Zonder vergunning gesloopt
Meliani wil ook zogenaamde orde 2-gebouwen beter beschermen. Die panden kunnen nu zonder vergunning worden gesloopt, maar de wethouder wil een ‘overwegingsmoment’ inlassen zodra er aan het bestemmingsplan voor een gebied wordt begonnen. “Dan kunnen de verschillende belangen tegen elkaar worden afgewogen: woningbouw versus de waarde van bestaande architectuur.”
Ook bewoners moeten meer inspraak krijgen. Meliani noemt de Van der Pekbuurt in Noord als voorbeeld. De arbeiderswijk uit de jaren twintig stond op de nominatie te verdwijnen toen bewoners in het verweer kwamen. Na een succesvolle lobby besloot de woningbouwcorporatie niet te slopen maar te renoveren.
Het is niet Meliani’s bedoeling om met de bestuursopdracht de halve stad tot monument te bombarderen en daarmee woningbouw moeilijker te maken. “Maar nieuwbouw kan soms destructief zijn,” stelt zij. “Met sloop gaan niet alleen stenen verloren maar ook de verhalen en identiteit van een locatie. Wij bouwen niet alleen woningen maar een stad en daar moeten Amsterdammers zich wel in kunnen herkennen.”
Erfgoed van morgen
Honingraatflats Bijlmermeer
Toen op 16 maart 1972 het Pruitt-Igoe-appartementencomplex in het Amerikaanse St. Louis werd opgeblazen, bestemde architectuurcriticus Charles Jencks dat als ‘de dag dat de modernistische architectuur stierf’. Maar in de Bijlmermeer waren luttele jaren daarvoor soortgelijke flats neergezet. De tekortkomingen zijn erkend, er is gesloopt en gecorrigeerd, maar de honingraatflats zijn erkend als gemeentelijk beschermd gezicht en aangemerkt als ‘orde 2’. Die gebouwen kunnen in de toekomst aanspraak maken op betere bescherming van de gemeente.
Zandkasteel Zuidoost
Het voormalige ING-hoofdkantoor werd in 2017 als eerste gebouw in Zuidoost aangewezen als gemeentelijk monument, en is daarmee al behoorlijk beschermd tegen sloop. Het is in de jaren tachtig gebouwd in een organische stijl waar antroposofische invloeden in te herkennen zijn. Opvallend zijn de glooiende lijnen, rechthoekige wandramen en vijfhoekige dakramen. Het pand wordt nu verbouwd tot woningen, kantoren en horecaruimtes.
Rokin 99
Toen architect Mart van Schijndel dit pand ontwierp in 1990 was het postmodernisme op zijn hoogtepunt. De gevel van Effectenkantoor Oudhof contrasteert hevig met de 17de-eeuwse buren. Het is een stilistisch citatenfeestje met elementen uit klassieke, Renaissance en romaanse architectuur, gecombineerd met zakelijk groen spiegelglas. Het werd in 2016 bestempeld als gemeentelijk monument en is daarmee het jongste monument van Amsterdam.
NDSM-terrein
Op het NDSM-terrein werden vanaf 1920 grote schepen gebouwd en onderhouden. Na het faillissement in 1984 raakte het gebied in verval totdat kunstenaars het nieuw leven inbliezen en er een broedplaats begonnen. In de Scheepsbouwloods is een overdekte binnenstad gebouwd met ateliers, kantoren en werkplaatsen. De Lasloods werd lange tijd gebruikt als vlooienmarkt maar biedt nu onderdak aan het Street Art Museum. Het NDSM-terrein geldt als rijksmonument, nationaal de hoogst mogelijke bescherming.
