Wegbereiders Slavernijmuseum: ‘Er moet ook zachtheid in het museum komen’

“De pleister is er, met de excuses van de Nederlandse regering, in een keer afgetrokken,” zegt John Leerdam, een van de wegbereiders voor het Nationale Slavernijmuseum dat in 2028 in Amsterdam zijn deuren moet openen. “En nu komt de etter uit de wonden. Het is niet meer te stoppen.”

Hij is terug van een lange reis naar de Nederlandse Antillen en Suriname, waar hij en zijn collega Peggy Brandon, verantwoordelijk voor het museale deel van het project, praatten met bewoners over de wensen die zij voor het museum hebben. Op de plek waar de slavernij daadwerkelijk haar beslag kreeg.

Emotionele erupties

Leerdam heeft het psychologische effect van de excuses onderschat, zegt hij. Huilpartijen maakten ze mee. Emotionele erupties. “Voor het eerst,” zegt hij, “voelden mensen dat ze vrijuit konden praten over de slavernij. Dat mochten ze nooit. Van het bestuur niet en van hun familie niet.”

Leerdam en Brandon waren vrijdag op uitnodiging van de Vereniging Antilliaans Netwerk in De Balie voor hun eerste publieke optreden in Amsterdam. Een schakel in een lange reeks bijeenkomsten die er uiteindelijk toe moeten leiden dat het museum voldoende steun krijgt in de lokale gemeenschappen.

Leerdam: “Ik ben vaak op het eiland St. Eustatius geweest en altijd dacht ik: waarom worden die prachtige pakhuizen niet gebruikt? Het blijken slavenpakhuizen te zijn geweest, plekken waar de mensen werden vastgehouden voordat ze werden verhandeld. Daarom loopt iedereen er op het eiland met een grote boog omheen. Dat heeft nooit iemand mij verteld. Tot dit bezoek.”

‘Gun mensen tijd’

Nog een verhaal dat hij voor het eerst hoorde op Curaçao, het eiland waar hij vandaan komt. “In 1976 zijn twee leraren op staande voet ontslagen omdat ze het hadden gewaagd in de les te praten over de slavernij. In 1976!”

“We hebben met hun kinderen gesproken. Die bleken er mappen vol informatie over te hebben bewaard. Ik heb er een dag van bij moeten komen toen ik het hoorde.” Zijn belangrijkste conclusie na de reis: “Geef de mensen de tijd, want die wonden heb je niet zomaar geheeld.”

Belast verleden

Toch: deze zomer moet er al een plan liggen. Voor die tijd zijn er nog twintig praatsessies gepland, door het hele land. De kwesties: hoe gaat het museum er straks uitzien? En waar moet het komen? Een vraag die ook vrijdag nog omzichtig onbeantwoord bleef, al staat vast dat er een nieuw, iconisch gebouw komt, gelegen aan stromend water, op een plek die niet ‘heroverd hoeft te worden op een belast verleden’.

Maar verder? Brandon: “We willen geen Torture Museum worden.” Wel een plek waar aandacht wordt geschonken aan verzetshelden, aan de periode voor en na de slavernij. Aan Afrika, de eerste mens Lucy en de Javamens, aan de doorwerking van de slavernij in de psychologie van nu. “Er moet ook zachtheid in het museum komen,” zegt Brandon.

Belangrijk centrum

Leerdam: “Het zou zomaar kunnen dat we straks voorstellen het museum een heel andere naam te geven.” Volgende week reist een delegatie af naar Washington voor een bezoek aan het National Museum of African American History and Culture, dat ook begon als een slavernijmuseum, maar zich gaandeweg ontwikkelde tot een belangrijk centrum voor de zwarte geschiedenis van de Verenigde Staten.

Op 20 april melden Leerdam en Brandon zich opnieuw in Amsterdam voor een sessie over het museum, dit keer in Zuidoost. Brandon: “Ik ben weleens benieuwd naar de mensen die tegen het museum zijn. Mensen die zeggen: waarom moeten we het nog over slavernij hebben, we hebben toch al excuses gemaakt? Die heb ik nog helemaal niet gehoord.”