Teruglezen | BBB in zeker dertien waterschappen de grootste

Oud-staatssecretaris en oud-voorzitter van de Eerste Kamer Ankie Broekers-Knol (VVD) wordt de verkenner voor de coalitie in Noord-Holland. 

Lees hier verder. 

De grote winnaar van de Provinciale Statenverkiezingen, de BoerBurgerBeweging (BBB), praat al met andere partijen over samenwerking in de provincies. "BBB is bereid haar bestuurlijke verantwoordelijkheid te nemen en voert al vanaf gisteren gesprekken over het vormen van coalities," meldt de partij vrijdag in een persbericht.

De partij zegt qua samenwerking geen enkele partij uit te sluiten 'die met gezond verstand samen met ons wil besturen'. BBB-lijsttrekkers in de provincies brengen momenteel voorstellen in voor het aanstellen van een verkenner en de opdracht voor deze persoon. 

De BBB wil dat in de verkenningsopdrachten besloten ligt dat helder moet worden welke thema's volgens partijen gevoelig liggen in Provinciale Staten. "Verder hopen we snel op tafel te krijgen of andere partijen ook bereid zijn in een coalitieakkoord op te nemen dat dit akkoord over twee jaar tussentijds geëvalueerd gaat worden."

In de Senaat, waar de BBB eveneens de grootste fractie zal vormen, wil de partij 'op basis van gezond verstand wetten beoordelen'. Daarbij geeft de partij naar eigen zeggen de voorkeur aan 'een pragmatische aanpak van de belangrijke opgaven waar ons land voor staat, zoals voedselzekerheid, klimaatdoelstellingen, herstel van de natuur en de asielproblematiek. Wetten moeten rechtvaardig, uitvoerbaar en handhaafbaar zijn'.

De uitslagen van de verkiezingen voor de Provinciale Staten hebben dit jaar uitzonderlijk lang op zich laten wachten. Pas in de loop van vrijdag waren de laatste gemeenten in staat hun uitslagen door te geven.

Volgens minister Hanke Bruins Slot (Binnenlandse Zaken) ligt dat aan een combinatie van factoren: de hoge opkomst, een aangescherpte manier van stemmen tellen en de gecombineerde verkiezingen voor provincies en waterschappen. De minister gaat het telproces wel evalueren 'om te kijken of er misschien ook andere factoren van invloed zijn geweest', zei Bruins Slot na afloop van de ministerraad.

Het telproces is sinds deze verkiezingen veranderd. "Het moet nog zorgvuldiger dan voorheen, omdat bij geringe telverschillen herteld moet worden. Dat maakt dat tellers het tellen nog zorgvuldiger moeten doen dan anders. Dat kost ook tijd," zegt Bruins Slot.

De opkomst voor de Provinciale Statenverkiezingen is uitgekomen op 57,5 procent, hoger dan de 56,2 procent van vier jaar geleden, blijkt uit een prognose van ANP. De voorlopige opkomst voor de waterschapsverkiezingen is 53,7 procent, meldde de Unie van Waterschappen vrijdagmiddag. Dat is ook hoger dan de 51,3 procent van vier jaar geleden.

De BoerBurgerBeweging (BBB) lijkt ook bij de waterschapsverkiezingen de grote winnaar te zijn en wordt in ieder geval in dertien waterschappen de grootste partij. Dat meldt de Unie van Waterschappen bij de bekendmaking van het voorlopige opkomstcijfer voor de waterschapsverkiezingen.

De voorlopige opkomst is 53,7 procent. Dat is hoger dan de opkomst van 51,3 procent bij de vorige waterschapsverkiezingen in 2019. Het opkomstcijfer ligt waarschijnlijk iets lager dan dat voor de Provinciale Statenverkiezingen. Er worden op dit moment nog stemmen geteld in Amsterdam en Nijmegen.

De stemhulp MijnStem.nl voor de waterschapsverkiezingen werd 2,7 miljoen keer ingevuld, tegen 1,9 miljoen keer in 2019.

In Rotterdam is GroenLinks verrassend de grootste partij geworden met 14,2 procent van de stemmen, meldt het ANP. Vier jaar geleden was Forum voor Democratie nog de grootste partij met 15,7 procent. Nu komt die partij niet verder dan 3,6 procent.

De opkomst was met 42,5 procent in Rotterdam in tegenstelling tot de landelijke trend lager dan vorige keer (44,8 procent).

De VVD werd de tweede partij met 10,9 procent, gevolgd door D66 met 9 procent. In de voorlopige uitslag stond D66 flink hoger, maar er bleek een fout te zijn gemaakt met de invoer van het aantal stemmen. Hierdoor kreeg de partij aanvankelijk zo'n 5000 stemmen te veel toebedeeld.

Zo'n 8 procent van de Rotterdammes stemde op De BoerBurgerBeweging.

CDA-leider Wopke Hoekstra gaat ondanks interne kritiek niet opstappen na de historische nederlaag. Wel vindt hij dat het kabinet plannen – bijvoorbeeld rond stikstof – tegen het licht moet houden. Dat kan leiden tot frictie met D66.

De druk op de CDA-top neemt toe nu de partij bijna gehalveerd is bij de verkiezingen woensdag. Vrijdag is er druk overleg tussen vertegenwoordigers uit provincies en, de partijtop en het dagelijks bestuur.

Twijfel over Hoekstra
De jongerentak van het CDA twijfelt openlijk aan de geschiktheid van Wopke Hoekstra. Zo klinkt er in provincies de kreet ‘wat doen we nog in de landelijke coalitie’. Maar een vertrek van de derde partijleider in vier jaar is niet de oplossing, redeneren de Tweede Kamerfractie en Hoekstra zelf.

“Mijn waarneming is dat er brede steun in de partij is voor mij. Maar dit gaat niet om mij,” zei Hoekstra voor aanvang van de ministerraad vrijdag. “De kiezer heeft een heel duidelijke oorvijg gegeven aan de hele politiek. Dan kun je niet door alsof er niks aan de hand is, niet inhoudelijk en niet op stijl.”

Volgens Hoekstra moet er ‘sowieso naar de grote dossiers gekeken worden’. Wat er precies anders moet aan stikstof- en klimaatplannen wil Hoekstra eerst binnen het kabinet bespreken. 

Door: Niels Klaassen

Minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting) relativeert de gevolgen van de verkiezingswinst van de BoerBurgerBeweging (BBB) voor zijn ambities om honderdduizenden woningen te bouwen. Hij verwacht dat met de partij te praten valt als deze in provinciebesturen belandt.

De kans is groot dat BBB in provinciebesturen belandt, gezien de partij in alle provincies de grootste is. Bij de uitvoering van het stikstofbeleid van het kabinet is een grote rol weggelegd voor de provincies.

“Je kunt ook niet zeggen: de kiezer heeft gesproken, dank u wel, maar we gaan ongeveer verder waar we gebleven waren,” zegt De Jonge. Daarmee doelt hij vooral op het stikstofbeleid en het perspectief voor de landbouw, thema's waarop het BBB zeer kritisch is op het kabinetsbeleid.

Caroline van der Plas heeft geen goed woord over voor de reactie van stikstofminister Christianne van der Wal op de winst van BBB. Van der Wal zei ervan uit te gaan dat de provinciebesturen ondanks de winst van BBB toch een groot gedeelte van het stikstofbeleid gaan uitvoeren. “Zonder maatregelen kun je geen vergunningen meer geven.”

Van der Plas vindt dat ‘zó erg, zó koud, zó kil’ van de minister, zegt ze in het programma Jinek. Volgens haar is het een voorbeeld ‘dat de trein in Den Haag maar doordendert’.

De BBB-leider vindt dat de stikstofminister en ook premier Mark Rutte een ‘pas op de plaats’ hadden moeten maken, zich de grote winst van BBB aan hadden moeten trekken en zeggen dat ‘ze er iets mee moeten’. “De kiezer heeft gesproken,” aldus Van der Plas. “Hoeveel verder wil je je kop in het zand steken?”

Slechts in twee van de 337 gemeenten waarvan de uitkomst donderdagavond bekend was, heeft het CDA iets aan stemmen gewonnen. In de rest van de gemeenten hebben de christendemocraten bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten verloren, tot wel bijna een derde van hun aanhang zoals in Tubbergen, zo blijkt uit de voorlopige prognose. Die wacht nog op uitslagen van vijf gemeenten.

Het CDA heeft in alle provincies verloren, zo blijkt uit de voorlopige prognose op basis van bijna 99 procent van de stemmen. In Overijssel heeft de partij het grootste verlies moeten incasseren en houdt vier van de negen zetels in Provinciale Staten over. In Noord-Brabant, Friesland en Gelderland zag het CDA haar zetelaantal halveren tot vier. In Limburg is het CDA op vijf zetels uitgekomen, terwijl de partij er nu nog negen heeft.

In Noord-Holland halveerde het aantal zetels van vier naar twee. Ook in Zeeland en Drenthe moet het CDA twee zetels inleveren en komt uit op respectievelijk vijf en drie. In Flevoland, Utrecht, Zuid-Holland en Groningen bleef het verlies beperkt tot een zetel.

De BoerBurgerBeweging (BBB) lijkt ook bij de waterschapsverkiezingen een grote overwinning te gaan halen. Dat meldt de Unie van Waterschappen in een tussenstand. Donderdag zijn de resultaten van twaalf van de 21 waterschappen binnen. De rest volgt vrijdag. Dan wordt ook het opkomstcijfer bekend.

Niet alle uitslagen zijn al door gemeenten doorgegeven aan de waterschappen. "Het gaat langzamer dan gebruikelijk bij verkiezingen. We hebben te maken met zaken als hoge opkomst, het grote aantal partijen en dus grote stembiljetten, en vermoeide tellers in de gemeenten", aldus de zegsvrouw. Daar komt bij dat in gemeenten eerst de stemmen worden geteld die zijn uitgebracht voor de Provinciale Statenverkiezingen en daarna pas die voor de waterschappen.

Uit de voorlopige uitslagen blijkt donderdag dat nieuwkomer BBB in zeker zes waterschappen de grootste partij wordt. Ook Water Natuurlijk en de PvdA lijken goed te scoren, aldus de Unie van Waterschappen.

De megawinst van de BoerBurgerBeweging (BBB) bij de provinciale verkiezingen is "een heel duidelijke schreeuw naar de politiek," zegt premier Mark Rutte tegen het ANP. De VVD-voorman, te gast bij het afscheid van Maxime Verhagen als voorzitter van lobbyclub Bouwend Nederland, spreekt van 'een zeer relevant signaal' van de kiezer.

Toch is het Rutte nog niet duidelijk genoeg hoe hij die schreeuw dan moet interpreteren. Daarvoor zegt hij echt meer tijd nodig te hebben. Zestien uur na de eerste uitslagen vindt hij veel te vroeg voor een 'voldragen analyse'.

Door het grote verlies van de coalitiepartijen zal het kabinet ook in de nieuwe Eerste Kamer op zoek moeten naar meerderheden voor zijn plannen. Maar dat is niets nieuws, vindt Rutte. De huidige regeringscoalitie regeert al vier jaar zonder steun van een meerderheid in de senaat. Hij wil nog niet zeggen of hij verwacht dat dit moeilijker wordt nu duidelijk is dat de BBB daar straks de grootste partij is.

Ook in de Noord-Hollandse gemeente Purmerend is de BoerBurgerBeweging (BBB) de grootste geworden. De partij van Caroline van der Plas behaalde 19,9 procent van de stemmen, meldt de Verkiezingsdienst van het ANP. De VVD is tweede met 12,6 procent, 0,2 procentpunt meer dan bij de stembusgang voor de Provinciale Staten in 2019.

Forum voor Democratie is de grote verliezer in Purmerend. In 2019 kreeg FVD nog 22,8 procent van de stemmen. Bij de verkiezingen van woensdag haalde de partij van Thierry Baudet een score van 4 procent. Nieuwkomer JA21 kreeg 7,7 procent van de stemmen.

Zeker zes kandidaten van de BoerBurgerbeweging (BBB) lijken van hun zetel in de Provinciale Staten te moeten afzien, omdat zij de Eerste Kamer in gaan. Afhankelijk van de definitieve prognose van de verkiezingsuitslagen komt daar nog een BBB'er bij. De partij heeft vooraf afgesproken dat er geen dubbelfuncties bekleed kunnen worden. Kandidaten die in de Eerste Kamer worden gekozen, moeten van de partij hun zetel in de provincie opgeven.

Het gaat om twee BBB'ers in Overijssel, onder wie Ilona Lagas, lijsttrekker voor de Eerste Kamer. Ook moeten in totaal vier BBB'ers in Groningen, Gelderland, Limburg en Flevoland het Statenlidmaatshap aan zich voorbij laten gaan om in de senaat zitting te nemen.

Voor de Noord-Hollandse Arie Griffioen, de nummer 11 op de kandidatenlijst voor de Eerste Kamer, is het nog onzeker of hij een Statenzetel moet achterlaten. Hij staat als zevende op de kandidatenlijst voor de Staten. De voorlopige prognose voor Noord-Holland staat nu op 8 zetels.

Op Bonaire zijn de traditionele partijen UPB (christen-democratisch) en de sociaal-democratische partij Demokrat met allebei drie zetels de grootste partijen bij de lokale verkiezingen geworden. In de eilandsraad van in totaal negen zetels gaat de meer liberale MPB van vier naar twee zetels, nieuwkomer M21 krijgt één zetel.

Dezelfde onderverdeling is ook te zien in de resultaten van de verkiezingen voor het kiescollege, waarvan de uitslag meetelt voor de samenstelling van de Eerste Kamer. Demokrat is de grootste met ruim 37 procent van de stemmen voor het kiescollege. UPB heeft 26 procent en MPB ruim 16 procent. De rest is onderverdeeld in M21 en lijst Jaap Kos.

Op Sint Eustatius is de CDA als derde en laatste geëindigd bij de Eilandsraadverkiezingen. Die werden gewonnen door de progressieve arbeiderspartij PLP, die al de grootste partij van het eiland was. PLP behaalde iets meer dan 55 procent van de stemmen, de Democratische partij DP kreeg 38 procent en het CDA kreeg 7 procent. Voor het kiescollege deden alleen de DP en het CDA met respectievelijk 71 en 29 procent mee.

Op Saba bleef de partij WIPM de grootste. De partij behaalde in 2019 alle vijf de zetels in de Eilandsraad. Daarvan heeft het er nu drie overgehouden, twee gaan er na de nieuwkomer: Party for Progress, Equality & Prosperity (PEP). Aan de verkiezingen het kiescollege deed alleen de WPIM mee, hoeveel stemmen er zijn uitgebracht is nog niet bekend.

De onverwacht hoge opkomst bij de Provinciale Statenverkiezingen is voornamelijk het gevolg van een aantal landelijke thema's dat speelt en waar mensen zich zorgen over maken. Dat stelt Floris Vermeulen, politicoloog en universitair hoofddocent politieke wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. "Het is een afrekening van het huidige beleid. Onvrede heeft veel mensen deze keer gemobiliseerd."

"Er speelt van alles in het land. Denk aan de stikstofcrisis en de gaswinning in Groningen. Het zijn thema's die veel mensen raken, waar ze boos over zijn of zich zorgen over maken," verklaart Vermeulen de hoge opkomstcijfers woensdag. "Dat zag je bij eerdere verkiezingen veel minder."

Ook de BoerBurgerBeweging (BBB) kan als nieuwe partij mensen naar de stembus hebben getrokken die anders niet zouden zijn gaan stemmen. Over het algemeen heeft dat weinig effect op de opkomst, stelt Vermeulen, die onderzoek deed naar stemgedrag. "Een nieuwe partij verandert het gevoel niet gehoord te worden meestal niet op korte termijn. De oorzaken van dat gevoel zijn structureel. Maar het kan zijn dat dit keer een uitzondering is."

De BoerBurgerBeweging (BBB) is ook in het Noord-Hollandse Zaanstad de grootste partij geworden bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten. Met 14,8 procent van de stemmen bleef de partij de nummer twee de PvdA (13,1 procent) voor, meldt de Verkiezingsdienst van het ANP.

De overwinning van de BBB viel, zoals in veel andere gemeenten, samen met een groot verlies voor Forum voor Democratie. De partij die in 2019 nog bijna 18 procent van het electoraat aan zich wist te binden, bleef deze keer steken op 4 procent. De VVD werd de derde partij van Zaanstad met 10,2 procent. Alle andere partijen scoorden minder dan 10 procent.

Het opkomstpercentage in Zaanstad viel met ruim 42 procent beduidend lager uit dan bij de vorige verkiezingen voor de Provinciale Staten. Toen bracht iets meer dan 54 procent van de mensen hun stem uit.

In vier provincies is het nog wachten op een voorlopige uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen. De uitgebrachte stemmen worden donderdag nog geteld in Groningen, Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht.

De uitkomst van Zuid-Holland wordt pas laat verwacht. Dat is omdat de gemeente Rotterdam denkt pas in de avond klaar te zijn met het tellen van stemmen.

 Dierenwelzijnsorganisatie Wakker Dier is niet blij met de grote verkiezingswinst van de BBB. "Elke stem voor BBB is een stem tegen de dieren," oordeelt de club. "Dus we vinden het absoluut jammer dat zo veel mensen het belang van die miljoenen dieren in de vee-industrie negeren."

Toch denkt Wakker Dier dat de opkomst van de nieuwe partij de situatie van dieren niet zo heel veel verder verslechtert. "Vergeet niet, de meeste stemmen voor BBB gingen eerst naar VVD, CDA of Forum. Allemaal even dieronvriendelijk."

"We hoopten dat burgers en boeren verandering, verbetering, wilden. Een stem tegen het huidige beleid. De winst van BBB laat vooral zien hoeveel mensen het wel prima vinden en Nederland, met al z’n mest, kale natuur en dierenleed, vooral zo willen houden," treurt Wakker Dier.

De BoerBurgerBeweging heeft vooral veel stemmen getrokken op het platteland, blijkt uit een analyse van het ANP. Uit de voorlopige uitslagen van de verkiezingen valt op te maken dat de BBB (rond 12.20 uur) in plattelandsgemeenten bijna 30 procent van de uitgebrachte stemmen heeft behaald, tegen zo'n 13 procent in verstedelijkte gemeenten.

BBB heeft relatief de meeste stemmers getrokken in de plattelandsgemeenten Tubbergen (58,8 procent van de stemmen in dit voormalig CDA-bolwerk ging naar BBB), Dinkelland (52,3 procent) en Berkelland (46,9 procent). Dichtbevolkte steden als Utrecht (5,2 procent) en Leiden (6,9 procent) zitten daar ver onder.

In de gemeenteraad van donderdag ging Halsema na vragen van VVD-fractievoorzitter Claire Martens in op de signalen die binnenkwamen dat er op sommige stemlocaties een tekort aan stembiljetten waren.

Halsema beaamde dit: “In stadsloket Zuid zijn korte tijd geen stembiljetten voorhanden zijn geweest. Hoelang precies weten we niet. Ook op enkele andere stembureaus zijn er signalen geweest dat er korte tijd een tekort aan stembiljetten was. Daar werden mensen gewezen op andere locaties of mochten zij blijven wachten. Als mensen toch niet hebben kunnen stemmen, dan is dat echt heel erg vervelend, want elke stem telt."

Tegelijkertijd zei Halsema dat het niet 'om enorme aantallen' gaat en het de uitslag 'niet beïnvloedt'. “Maar vanzelfsprekend evalueren wij de verkiezingen uitgebreid en ook wat hier precies gebeurd is.”

Tot slot zei ze blij te zijn met de opkomstcijfers. “De negatieve trend in opkomst is gebroken, dat is goed nieuws.”

Volgens de gemeente was de opkomst in Amsterdam 52,7 procent.

De voorlopige uitslag van de waterschapsverkiezingen wordt donderdag eind van de middag verwacht. De stemmen voor de Provinciale Statenverkiezingen worden eerst geteld en daarna zijn de stemmen voor de waterschappen aan de beurt.

Het tellen van de stemmen voor de Statenverkiezingen heeft vertraging opgelopen en daarom is het overzicht waarmee de Unie van Waterschappen komt waarschijnlijk nog niet volledig.

D66-leider Sigrid Kaag zegt dat haar partij moet kijken hoe samengewerkt kan worden met andere partijen. Haar partij, maar vooral de coalitie als geheel, lijkt veel zetels te verliezen in zowel de provincies als de Eerste Kamer. "Het is nu verder aan het land. En de kiezer heeft heel duidelijk gesproken," zegt Kaag.

"Het land wil verder en wij zullen altijd samenwerken met anderen, onze ideeën aandragen," aldus Kaag. Volgens haar moet D66 nu kijken hoe de partij het beleid verder kan brengen.

De verkiezingsuitslag smaakt voor GroenLinks en de Partij van de Arbeid 'naar meer'. Dat hebben de politieke leiders Attje Kuiken (PvdA) en Jesse Klaver (GroenLinks) gezegd tijdens een gezamenlijke vergadering van de Tweede Kamerfracties. Vooral Kuiken is blij met de uitslag en vindt die 'een opmaat' naar nauwere samenwerking in de Tweede Kamer. Vervolgens sneden ze een taart aan met een foto erop waar zij en de lijsttrekkers van beide partijen voor de senaat juichend op staan.

De landelijke politiek moet zich de 'aardverschuiving' van de Provinciale Statenverkiezingen aantrekken. Dat zegt CDA-leider Wopke Hoekstra. "Dit is natuurlijk een daverende oorvijg voor ons allemaal in Den Haag en zeker ook voor ons als CDA."

Hoekstra noemt het 'evident' dat zaken 'veel beter hadden gemoeten, anders kom je niet op zo'n uitslag' zei hij bij aankomst in de Tweede Kamer waar hij als minister van Buitenlandse Zaken in debat moet. Hij maakte niet concreet wat zijn partij, de coalitie of andere politieke partijen dan precies moeten leren.

De Kiesraad heeft woensdag rond de 220 vragen en meldingen binnengekregen over de verkiezingen, meldt een woordvoerder. Dit zijn er 'iets meer' dan in 2019. "De onderwerpen waren divers van aard," aldus de Kiesraad. Zo kwam er een melding binnen over gladde stembiljetten en is in een paar gemeenten melding gemaakt van het uitreiken van de verkeerde stembiljetten.

"Een andere melding ging over verstrekte stembiljetten aan enkele kiezers die onterecht een stempas voor (alleen) het aangrenzende waterschap hadden ontvangen," zegt de woordvoerder.

De Kiesraad functioneert bij deze verkiezingen als een expertisecentrum. Dit betekent dat gemeenten om informatie en advies kunnen vragen. "Ook na deze verkiezingen zal de Kiesraad een evaluatie uitvoeren en het kabinet adviseren over eventuele aanpassingen in het verkiezingsproces." Mogelijke 'onregelmatigheden' worden door de Provinciale Staten en de waterschappen beoordeeld 'in het kader van de uitslag'.

Bij een aantal stembureaus in Amsterdam was tijdelijk een tekort aan stembiljetten. Mensen werden gewezen op andere stemlocaties, of konden blijven wachten.

Eerder werd al bekend dat de melding over de gladde stembiljetten bij de gemeente Dijk en Waard in Noord-Holland vandaan kwam. Vrij snel werd hier duidelijk dat het rood op het gladde stembiljet kon vervagen. Met de al ingevulde stemformulieren is extra voorzichtig omgegaan.

De BBB heeft ook de winst gepakt in de provincie Limburg met 18,5 procent van de stemmen. Dit blijkt uit de voorlopige uitslag. De partij wordt gevolgd door de PVV, die uitkwam op 12,7 procent. Dit is voor de partij wel een verlies ten opzichte van de verkiezingen in 2019, toen de PVV nog 13,5 procent van de stemmen haalde. De VVD staat op de derde plek met 9,5 procent van de stemmen.

Verder zijn er geen partijen die er echt uitspringen. Het aantal stemmen voor het CDA halveerde tot 9,2 procent, maar de partij staat nog altijd op de vierde plek.

BBB sluit samenwerking met andere partijen niet uit. Gedoodverfd gedeputeerde voor de BBB is Leon Faassen, voormalig voorzitter van de Limburgse Land- en Tuinbouwbond LLTB. Voor L1-tv zei hij dat hij eenheid wilde smeden met andere partijen in Limburg.

In Limburg lijkt zich een rechtse coalitie af te tekenen. De vier grote rechtse partijen BBB (10 zetels), PVV (6), CDA en VVD (elk 5) hebben samen een meerderheid van 26 zetels binnen het Limburgs Parlement, dat in totaal 47 zetels telt. CDA en VVD lieten eerder al weten samenwerking binnen een coalitie met de PVV niet uit te sluiten, en ook de PVV ziet zo'n samenwerking wel zitten.

Fractievoorzitter en lijsttrekker Thea Jetten van GroenLinks wil ook best samenwerken met de BBB. "We kunnen problemen samen oplossen," zei ze voor L1. "Het is immers oneerlijk dat Den Haag de stikstofproblemen sec bij de boeren heeft neergelegd."

Minder positief is lijsttrekker en fractievoorzitter Pascale Plusquin van de Limburgse Partij voor de Dieren. "De uitslag van de verkiezingen is dramatisch voor de natuur, het dierenwelzijn en voor betaalbare woningen," zei ze.

De PVV is in Limburg toch niet de grootste geworden. Iets waar de aanhang van Geert Wilders wel op had gerekend. "De afgelopen week is er een heleboel veranderd," zei fractievoorzitter René Claassen van de PVV. In bijna alle Limburgse gemeenten hebben de meeste kiezers op de BBB gestemd. Alleen in Beek bleef het CDA de grootste, wellicht omdat lijsttrekker Michael Theuns daar woont. In Maastricht en het puntje van Noord-Limburg was GroenLinks de grootste, in de voormalige oostelijke mijnstreek en Venlo de PVV.

De BBB heeft de winst gepakt in de provincie Groningen met 23,6 procent van de stemmen. De partij wordt gevolgd door de PvdA, die uitkwam op 10 procent. Dit is voor de partij wel een verlies van 2 procentpunt ten opzichte van de verkiezingen in 2019. GroenLinks maakt de top 3 compleet met 9,6 procent van de stemmen.

Het CDA heeft fors verloren: de partij ging van 8,1 procent van de stemmen naar 4,1 procent. De VVD was goed voor 5,7 procent. Dit was in 2019 nog 8,5 procent. Ook D66 (van 6,6 naar 5,4 procent) en de ChristenUnie (van 9,4 naar 6,3 procent) leveren in.

De BoerBurgerBeweging (BBB) in Groningen sluit op voorhand geen enkele partij uit, ook niet Forum voor Democratie en JA21 die beiden willen dat de gaskraan wél openblijft. "Wij gaan met iedere partij in gesprek," zegt Gouke Moes, lijsttrekker van de BBB in Groningen. De partij pakte in de provincie met 23,6 procent de meeste stemmen, blijkt uit de voorlopige uitslag.

In de RAI Amsterdam zijn sinds 09.00 uur 1150 mensen aan de slag om de stembiljetten te tellen voor de Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen. Het is voor het eerst dat dat op deze manier gaat. Voorheen gebeurde het tellen direct na het sluiten van de stembussen. Burgemeester Femke Halsema en minister Hanke Bruins Slot (Binnenlandse Zaken) kregen donderdagochtend een rondleiding.

In een aparte hal liggen - gelijk aan het aantal stembureaus in de hoofdstad - 409 grote zwarte tassen op wieltjes opgeslagen met daarop de drie Andreaskruisen van Amsterdam. Daarin zitten de stembiljetten. Speciale runners met groene hesjes brengen de tassen naar de tafels waar in gele hesjes de tellers zitten. Na het tellen wordt hier ook het proces-verbaal opgemaakt, waarin verantwoording wordt afgelegd over het proces. De resultaten gaan dan naar een andere ruimte waar de data worden verwerkt.

Ambtenaren en studenten
Naar verwachting duurt het twee dagen voordat alle stembiljetten in Amsterdam zijn geteld. Het werk gaat donderdag door tot 21.00 uur en op vrijdag begint het tellen weer om 09.00 uur totdat de klus klaar is. Onder de tellers zijn onder anderen gemeenteambtenaren en studenten. Voor hun werk staat een vergoeding van 15 euro bruto per uur. De gemeente zorgt voor koffie, snacks, lunch en diner.

Hoewel de tellers allemaal donderdag zijn begonnen, hoorden Halsema en Bruins Slot dat zo'n twintig medewerkers hun bed nog niet hebben gezien sinds woensdag. Onder hen ook twee coördinatoren, die al vele jaren meedraaien tijdens verkiezingen. Op hun wens het stemmen elektronisch te maken, zei de minister: "Met internetstemmen zijn we nog niet ver genoeg."

Kijkje nemen
Woensdagavond zijn op de stembureaus al wel de stemmen op de politieke partijen geteld. In de RAI controleren ze dit en tellen ze per kandidaat. Het werk in het evenementencomplex is voor iedereen toegankelijk, dus wie wil mag langskomen om zelf een kijkje te nemen.

Vorig jaar bij de gemeenteraadsverkiezingen werd ook geteld in de RAI. Dat was omdat er vanwege de coronacrisis op meerdere dagen kon worden gestemd.

Minister Hanke Bruins Slot van Binnenlandse Zaken denkt dat de hoge opkomst een van de redenen is dat het tellen van stemmen bij deze verkiezingen veel langer duurde. Uit verdere evaluatie moet naar voren komen wat andere oorzaken zijn. "We evalueren de verkiezingen altijd goed," aldus de bewindsvrouw. "Dit is natuurlijk een van de punten die we nadrukkelijker gaan bekijken."

Het tellen van de stemmen ging zo moeilijk dat het ministerie van Binnenlandse Zaken instructies heeft verspreid voor gemeenten die het tellen tijdelijk willen staken. Mochten tellers te moe zijn, kon het tellen onder bepaalde voorwaarden tijdelijk gestaakt worden, blijkt uit een bericht dat het ministerie 's nachts heeft verstuurd. Bruins Slot wil alleen zeggen dat 'een aantal' gemeenten het tellen heeft gestaakt. Om hoeveel het gaat, is niet duidelijk.

Bij een meldpunt van het ministerie en de Kiesraad zijn signalen over het moeizame tellen binnengekomen, aldus de minister. "Dat heeft ertoe geleid dat in enkele gemeenten is gezegd: we schorten het even op." Bruins Slot denkt zelf dat de onverwacht hoge opkomst mogelijk tot problemen leidde. "Dat is ook mooi. Veel mensen zijn gaan stemmen. En mensen willen het ook heel nauwkeurig doen, het tellen."

De minister benadrukt ook dat niet alleen de Provinciale Staten, maar ook de waterschappen werden gekozen, hoewel ook dit eerder het geval was. Ze kreeg geen signalen dat er te weinig stemmentellers zijn ingeschakeld, maar mogelijk hebben de onhandig grote stembiljetten ook tot vertraging geleid. "De stembiljetten zijn natuurlijk groot. Op een of andere manier zijn we daar nog steeds aan gehecht," aldus Bruins Slot. Bij de verkiezingen in mei 2024, voor het Europees Parlement, wordt geëxperimenteerd met een kleiner stembiljet, maar dat vergt 'zorgvuldige voorbereiding'. Welke andere 'factoren van invloed zijn geweest' hoopt de minister te achterhalen bij de evaluatie.

In Amsterdam zijn nog niet alle stemmen geteld. De opkomst wordt nu geschat op 52,7 procent. Dat ligt iets onder het landelijk gemiddelde van 57,5 procent.

De BoerBurgerBeweging (BBB), die in veel provincies de grootste partij wordt, zal niet ontkomen aan de 'weerbarstige praktijk' zegt directeur Andy Palmen van Greenpeace. Door de stikstofcrisis moeten provinciebesturen immers ingrijpen. "Er kunnen amper huizen worden gebouwd zonder dat de stikstofcrisis wordt opgelost en de natuur moet worden gered, ook van de wet."

"Al twintig jaar zien we politieke aardverschuivingen bij populistisch rechts," zegt Palmen. "Zodra ze verantwoordelijkheid moeten nemen, worden ze geconfronteerd met de weerbarstige praktijk." De BBB van Caroline van der Plas behaalde bij de verkiezingen een enorme zege. De partij wil onder meer een streep halen door de deadline van 2030, waarin de stikstofuitstoot gehalveerd moet zijn.

De verkiezingswinst van de BoerBurgerBeweging (BBB) is knap gedaan, zegt directeur Marjolein Demmers van Natuur & Milieu. Ze benadrukt dat de natuurorganisatie 'ook in deze nieuwe samenstelling' zich inzet om gezamenlijk het stikstofprobleem aan te pakken.

"Onze kwetsbaarste natuurgebieden staan op omvallen," zegt Demmers. "Dat kunnen we allemaal zien aan de dode bomen en overwoekering door onder meer bramenstruiken. Dus verandering en tempo blijft nodig; de urgentie van het aanpakken van de klimaatcrisis en de natuurverslechtering worden niet kleiner van verkiezingen." Ze noemt het cruciaal dat de politiek deze problemen oplost, ook met de grote winst van de BBB bij de provinciale verkiezingen.

Dierenwelzijnsorganisatie Wakker Dier is niet blij met de grote verkiezingswinst van de BBB. "Elke stem voor BBB is een stem tegen de dieren," oordeelt de club. "Dus we vinden het absoluut jammer dat zo veel mensen het belang van die miljoenen dieren in de vee-industrie negeren."

Toch denkt Wakker Dier dat de opkomst van de nieuwe partij de situatie van dieren niet zo heel veel verder verslechtert. "Vergeet niet, de meeste stemmen voor BBB gingen eerst naar VVD, CDA of Forum. Allemaal even dieronvriendelijk."

"We hoopten dat burgers en boeren verandering, verbetering, wilden. Een stem tegen het huidige beleid. De winst van BBB laat vooral zien hoeveel mensen het wel prima vinden en Nederland, met al z’n mest, kale natuur en dierenleed, vooral zo willen houden," treurt Wakker Dier.

"Een belangrijke winst voor onze boeren en het vitale platteland. Top gedaan Caroline van der Plas van BoerBurgerBeweging, gefeliciteerd," zegt Sjaak van der Tak, voorzitter van de Land- en Tuinbouworganisatie Nederland (LTO), in een reactie op de overwinning van BBB.

"Kiezers geven het kabinet en daarmee de coalitie een enorme dreun en dat vraagt om een echte koerswijziging met het vinden van draagvlak voor de grote plannen, zoals stikstof," vervolgt de LTO-voorzitter. 

Volgens de LTO heeft de BBB met de uitslag 'een aardverschuiving' veroorzaakt. "De samenleving laat zien hoeveel belang ze hecht aan een goede toekomst voor boeren en tuinders in Nederland. Deze uitslag laat zich maar op één manier vertalen: er moet ruimte komen voor realistische doelen en nieuw draagvlak voor het landbouwakkoord en de stikstofaanpak," stelt Van der Tak. Hij onderstreept dat de LTO als belangenbehartigingsorganisatie 'politiek kleurenblind' is. "Wij werken samen met alle partijen. Verschillende onderwerpen kennen verschillende voor- en tegenstanders," besluit Van der Tak.

BBB heeft in Friesland 27,9 procent van de stemmen behaald bij de verkiezingen woensdag en is hiermee ook in deze provincie de grootste geworden. Dit blijkt uit de voorlopige uitslag, meldt de verkiezingsdienst van het ANP. De partij wordt gevolgd door de PvdA, die uitkwam op 10,6 procent van de stemmen. Dit was in 2019 nog 13,4 procent. Het CDA verliest flink: die ging van 16,7 procent naar 8,7 procent.

Ook Forum voor Democratie (FvD) levert fors in: in 2019 haalde de partij van Thierry Baudet 13,4 procent van de stemmen, nu landde de partij op 3,6 procent. FNP Fryslân is een heel klein beetje gestegen: van 7,9 procent naar 8,0 procent. Uit de voorlopige cijfers blijkt dat BBB 15 zetels naar zich toetrekt.

"De burgers hebben laten zien dat ze de boeren ondersteunen en niet de coalitie. De komende dagen worden er weer heel wat Nederlandse vlaggen andersom opgehangen om de burgers te bedanken," reageert Sieta van Keimpema van Farmers Defence Force (FDF) op de monsterzege van BoerBurgerBeweging (BBB). 

De afgelopen maanden protesteerden boeren tegen het kabinetsbeleid met omgekeerde vlagen. Die kunnen volgens FDF nu dus weer opgehangen worden met de rode baan boven.

"De houdbaarheid van dit kabinet is voorbij, het zou verstandig zijn als er nu nieuwe verkiezen uitgeschreven gaan worden," vervolgt ze. Volgens Van Keimpema wordt het alleen maar erger als het kabinet nu 'blijft doormodderen'. "Ze moeten zeggen: we hebben de boodschap begrepen, een andere ploeg moet het nu doen." Zij is blij dat het kabinet de plannen nu niet zomaar meer kan doordrukken, wanneer provincies 'nee' zeggen.

FDF hield vorige week een grote demonstratie in het Zuiderpark in Den Haag. Die protestactie was niet alleen om de boerenstandpunten naar voren te brengen over bijvoorbeeld het stikstofbeleid en de gedwongen uitkoop van boeren, maar ook om allerlei andere maatschappelijke problemen onder de aandacht te brengen.

De voorlopige opkomst voor de provinciale verkiezingen ligt op 57,5 procent, meldt de verkiezingsdienst van het ANP na telling van 88,5 procent van de stemmen. Dat is iets meer dan in 2019, toen het ging om 56,2 procent.

In Friesland lijkt de opkomst tot nu toe het grootst met 65,5 procent. Drenthe volgt op de voet met 65,2 en hierna komt Overijssel met 64,4 procent. Uit de voorlopige cijfers lijkt in Noord-Holland de opkomst het laagst te zijn met 51,3 procent.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen ligt het opkomstcijfer standaard hoger. In 2021 lag dat op 78,7 procent.

 Miljoenen mensen hebben woensdagavond via televisie de uitslagen van de Provinciale Statenverkiezingen gevolgd. Gemiddeld keken er iets meer dan 1,5 miljoen mensen naar Nederland Kiest op NPO 1, meldt Stichting KijkOnderzoek. In totaal keken er bijna 5,2 miljoen mensen minstens een minuut naar de uitzending van de NOS. RTL trok met Jinek, dat volledig in het teken van de verkiezingen stond, 397.000 kijkers.

De uitslagenavond is ter vergelijking beter bekeken dan de uitzendingen rond de gemeenteraadsverkiezingen van vorig jaar. Toen keken er bijna 1,2 miljoen mensen met 723.000 voor NPO 1 en 457.000 voor RTL 4. Bij de uitslagen van de Tweede Kamerverkiezingen in 2021 ging het om respectievelijk ruim 1,8 miljoen en 625.000 mensen.

Televisierecensent Han Lips keek ook naar de uitslagenavond.

 De BBB heeft ook in de provincie Overijssel enorme winst geboekt bij de provinciale verkiezingen. De partij heeft 31,3 procent van de stemmen behaald en is hiermee de enige partij die boven de 10 procent is uitgekomen, meldt de Verkiezingsdienst van het ANP. Op plek twee volgt het CDA met 8,2 procent van de stemmen. Bij de vorige verkiezingen behaalde deze partij nog 17,1 procent van de stemmen.

De VVD (8 procent), GroenLinks (7,6 procent) en de PVV (4,9 procent) maken de top-5 compleet. Forum voor Democratie verliest fors: de partij gaat van 13,3 procent van de stemmen in 2019 naar 2,7 procent nu.

In Duitsland en België besteden media donderdag aandacht aan de Provinciale Statenverkiezingen in Nederland en de overwinning van de BBB.

"Historisch en ongezien," noemt VRT Nieuws de overwinning van de boerenpartij. "Het is eigenlijk niet zo moeilijk: iedereen verliest en de BBB is de uitgesproken, historische winnaar van de Nederlandse verkiezingen," analyseert VRT-Journalist Jeroen Reygaert.

De Morgen spreekt van een 'monsterzege' van BBB, die de regering van premier Rutte in 'een crisissfeer' brengt. Dat Ruttes VVD standhoudt, is 'een magere troost', aldus de krant.

'Boerenpartij slaat iedereen met verstomming', kopt De Standaard. De Belgische krant schrijft dat de uitslagen de regeringspartijen 'midscheeps' raken. Veel kiezers vinden dat het stikstofbeleid, de energietransitie en de woningnood op een andere manier moeten worden aangepakt. De BBB van Caroline van der Plas brengt volgens hen 'het gezonde boerenverstand' weer terug in de politiek.

De Rheinische Post noemt de winst van de 'rechts-populistische BoerBurgerBeweging' een nederlaag voor de regering die de stabiliteit van de coalitie bedreigt.

Het Duitse persbureau dpa stelt dat de 'woede van de kiezers' het kabinet van Mark Rutte 'een dramatische afstraffing' heeft gegeven. Volgens het persbureau is de stabiliteit van de regering in gevaar.

De Britse omroep BBC heeft het over een schok. "Een boerenpartij verbijstert de Nederlandse politiek," begint het artikel over de winst. De omroep haalt analist Ben Coates aan, die de verkiezingen als "een soort politieke aardbeving" beschrijft.

Het Amerikaanse Politico gaat vooral in op wat dit betekent voor Mark Rutte en zijn kabinet. De nieuwssite zet vraagtekens bij Ruttes vermogen om door te gaan met het ingezette stikstofbeleid door BBB's "enorme overwinning."

Hoewel de BoerBurgerBeweging (BBB) de grote winnaar is in Noord-Holland, wordt het nog een ingewikkeld traject om ook daadwerkelijk te gaan meebesturen. BBB zit in de provincie mijlenver van de partijen waarmee ze moeten gaan praten.

Lees hier de analyse van onze politiek verslaggevers.

BBB blijft ruim op winst met de verwachte zetels voor de Eerste Kamer, die in mei door de nieuwe Provinciale Staten wordt gekozen. De partij van Caroline van der Plas komt na telling van 85 procent van de stemmen uit op 15 zetels. GroenLinks en de PvdA, die in de senaat één fractie gaan vormen, komen ook op 15 zetels. Dat is één zetel meer dan zij nu samen hebben.

Deze voorlopige prognose van ANP sluit donderdagochtend vroeg aan bij de uitkomst van de exitpoll van Ipsos/NOS die woensdagavond naar buiten werd gebracht.

Als tweede partij komt op afstand regeringspartij VVD uit op 10 senaatszetels, 2 minder dan de liberalen er nu hebben. D66 heeft in deze prognose 6 zetels en het CDA 5, een verlies van respectievelijk 1 en 4 zetels.

PVV en Partij voor de Dieren komen nu elk uit op 4 zetels en 3 senaatszetels liggen in het verschiet voor de SP, JA21 en ChristenUnie. FvD en Volt zouden op 2 senaatszetels uitkomen en 1 zetel zou gaan naar de SGP, 50PLUS en OSF.

De komende uren kan de voorlopige prognose voor de senaat weer veranderen, omdat de voorlopige uitslagen van een aantal grotere gemeenten nog moet binnenkomen.

Het lijkt er niet op dat de 'linkse wolk' van PvdA en GroenLinks samen de winst halen waar de partijen op hoopten. Op basis van ruim 80 procent van de getelde stemmen staat de combinatie op verlies. De partijen halen samen 16,8 procent. In 2019 was dit nog 18,9 procent.

Steden als Leeuwarden en Nijmegen zijn nog niet meegenomen in de telling, en ook de uitslagen van bijvoorbeeld Amsterdam en Rotterdam zijn nog niet compleet. Maar de kans is klein dat die uitslagen het landelijke beeld veel doen kantelen.

Het is nog niet te zeggen wat deze verwachte uitslag betekent voor de rol van de linkse partijen in de Eerste Kamer. Nu zijn zij daar samen al de grootste, en de coalitie kijkt vaak naar hen in de zoektocht naar een meerderheid. Het is nog niet duidelijk of de linkse partijen die sleutelrol houden, of dat zelfs hun zetels niet genoeg zijn voor een meerderheid in de senaat.

De partijen namen het samen op in een 'tweestrijd' tegen de VVD van premier Mark Rutte. Die had eerder gewaarschuwd voor een 'linkse wolk' die de politiek zou bedreigen. De VVD richtte de hele campagne haar pijlen op de linkse partijen en liet de BBB van Caroline van der Plas zo veel mogelijk links liggen.

Die strategie lijkt op basis van de nu beschikbare cijfers niet het beoogde effect te hebben opgeleverd. Zowel de linkse partijen als de VVD staan op verlies, en de BBB haalt een forse winst.

De BoerBurgerBeweging (BBB) wordt in een klap veruit de grootste partij in de Provinciale Staten van Drenthe. Ruim een derde van de kiezers stemde op de partij van Caroline van der Plas. De PvdA, vier jaar geleden nog de winnaar met 14,1 procent, is nu met 9,4 procent de tweede partij.

De Drentse kiezer heeft afgerekend met de landelijke coalitiepartijen. Haalden VVD, D66, CDA en ChristenUnie vier jaar geleden samen nog 36 procent van de stemmen, nu is dat nog maar 22 procent. Vooral VVD en CDA krijgen rake klappen.

Van de partijen die nu al vertegenwoordigd zijn in de Provinciale Staten, weet alleen de Partij voor de Dieren een bescheiden winst te boeken, van 3,4 naar 4,2 procent. De grootste verliezer is ook hier Forum voor Democratie met 3 procent van de stemmen, tegen 13,5 procent in 2019.

Met 19,7 procent van de stemmen is BBB ook de grootste partij geworden in Zeeland. Daarmee wordt CDA van de troon gestoten.

De nummer twee is de lijstcombinatie Partij van de Arbeid/GroenLinks, die 13,4 procent behaalde. Daarna volgen de SGP (12,5), de onttroonde CDA (11,4) en de VVD met 8,9 procent. Forum voor Democratie, in 2019 nog goed voor 5 zetels, houdt er waarschijnlijk maar een over.

Flevoland is de eerste provincie met een voorlopige verkiezingsuitslag voor de Provinciale Statenverkiezingen. De BoerBurgerBeweging is de winnaar met 20,8 procent, meldt de Verkiezingsdienst van het ANP. De VVD eindigt als tweede partij met 9,9 procent, 3,3 procentpunt minder dan bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen in 2019.

De PVV (7,7 procent), PvdA (7,6 procent) en GroenLinks (6,9 procent) maken de top-5 compleet.

In Almere, de grootste stad van de provincie, haalde BBB 13,8 procent van de stemmen binnen. Bij de vorige verkiezingen kwam Forum voor Democratie (FVD) met 18,8 procent van de stemmen als winnaar uit de bus. Forum houdt daar 4,6 procent van over.

De VVD is met 11,4 procent van de stemmen opnieuw de tweede partij in Almere geworden, maar moest wel inleveren. De liberalen haalden vier jaar geleden 13,1 procent van de stemmen.

De VVD blijft met 13,6 procent de grootste partij in Den Haag, ondanks een verlies van 1,7 procentpunt ten opzichte van vier jaar geleden. GroenLinks volgt met 13 procent van de stemmen en daarna D66 met 10,7 procent. De verliezer is Forum voor Democratie; die partij zag 14,6 procent van stemmen van de vorige verkiezingen slinken naar 3,8 procent.

BBB krijgt in de hofstad 8,7 procent van de stemmen, goed voor een vierde plek. Andere nieuwkomers JA21 en Volt kregen respectievelijk 4,3 procent en 3,7 procent van de stemmen in Den Haag.

47,6 procent van de inwoners is naar de stembus gegaan, minder dan in 2019 (49,7 procent). In veel andere gemeenten lag de opkomst juist een stuk hoger dan vier jaar geleden.

Met 71 procent van de stemmen geteld in Amsterdam komt GroenLinks in Amsterdam als winnaar uit de bus, gevolgd door de Partij van de Arbeid (PvdA), de Partij voor de Dieren (PvdD), D66 en de VVD.

Na Volt komt pas de BoerBurgerBeweging (BBB). Van de landelijke partijen bungelen Forum voor Democratie (FvD) en het CDA onderaan.

In de Groningse gemeente Westerwolde, waar ook het dorp Ter Apel onder valt, heeft de BoerBurgerBeweging (BBB) ruim 39 procent van de stemmen gekregen. De PVV werd daar de tweede partij, met 9,4 procent van de stemmen.

Afgelopen zomer werd het aanmeldcentrum voor asielzoekers in Ter Apel overspoeld, waardoor veel mensen buiten moesten slapen. Het centrum zal lange tijd overvol. In augustus klaagde een groep omwonenden over overlast die zij ervoeren, die zou zijn veroorzaakt door asielzoekers. Ze liepen toen een protestmars naar het aanmeldcentrum.

Na de BBB en de PVV kreeg de Partij van de Arbeid de meeste stemmen: 7,6 procent. Erna volgen VVD (5 procent), GroenLinks (4,7 procent) en Groninger Belang (4,6 procent).

De grote nederlaag voor het CDA bij de provinciale verkiezingen is "een buitengewoon bittere pil", zegt partijleider Wopke Hoekstra. Omringd door zijn christendemocratische collega-ministers sprak de vicepremier van "een aardverschuiving" in de politiek.

Nieuwkomer BBB stevent op grond van exitpolls af op een monsterzege, die met name ten koste lijkt te gaan van het CDA. Op basis van de eerste exitpolls haalt de partij in de senaat 5 zetels, een verlies van 4.

"Op ons allemaal, ook op mij, op de bewindspersonen, de Kamerfractie rust een grote verantwoordelijkheid om het vertrouwen weer terug te winnen", zegt Hoekstra. De partij moet dat doen "via inhoud, stabiliteit en samenwerking. Want dat is uiteindelijk wat Nederland nodig heeft."

Hoekstra wil dat vertrouwen "van straat tot straat, van huis tot huis herwinnen. Daar gaan we onze stinkende, stinkende best voor doen."

De BoerBurgerBeweging (BBB) is ook in het Zuid-Hollandse Alphen aan den Rijn, een gemeente met 114.000 inwoners, de grootste partij geworden, meldt de Verkiezingsdienst van het ANP.

De BBB haalde 17,9 procent van de stemmen. Daarmee stootte het de VVD, dat een verlies van 5 procentpunten leed en 14,4 procent van de stemmen kreeg, van de eerste plaats. GroenLinks boekte een kleine winst en kwam met 9,1 procent op de derde plaats.

Ook hier werd Forum voor Democratie nagenoeg weggevaagd. Waar de partij in 2019 nog bijna 17 procent van de stemmen haalde, bleef zij nu steken op 3,6 procent.

In Wassenaar heeft de VVD de meeste stemmen gekregen: 26,4 procent van het totaal. Dat zijn er wat minder dan vier jaar geleden (31,5 procent), maar wel genoeg om de BoerBurgerBeweging (BBB) voor te blijven.

De partij van Caroline van der Plas kreeg uit het niets 12,1 procent van de stemmen. Vier jaar geleden deed de partij nog niet mee. Erna volgen het CDA (9,2 procent), D66 (9,1 procent) en JA21 (8,2 procent).

De opkomst in de Zuid-Hollandse gemeente bedroeg 65,2 procent, tegen 64,5 procent bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen.

In Rotterdam is GroenLinks de grootste partij geworden met 13,6 procent van de stemmen. Vier jaar geleden was Forum voor Democratie nog de grootste partij met 15,7 procent.

44,4 procent van de inwoners heeft woensdag gestemd voor de Provinciale Staten. Dat zijn er iets minder dan vier jaar geleden, toen stemde 44,8 procent.

In veruit de meeste van de twintig gemeenten die iets na middernacht de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen bekend hadden gemaakt, kwam de BoerBurgerBeweging (BBB) als overduidelijke winnaar uit de bus. Onder meer in de Drentse gemeente Emmen, het Overijsselse Dalfsen en op de Waddeneilanden Vlieland en Schiermonnikoog kreeg de partij van Caroline van der Plas veruit de meeste stemmen.

Dat was onder meer ook het geval in Oldambt (Groningen), Eemnes (Utrecht), Schouwen-Duiveland, Noord-Beveland (beide Zeeland), Zouterwoude (Zuid-Holland), Bergen, Beesel en Eijsden-Margraten, Nederweert en Voerendaal (alle in Limburg).

Slechts in enkele andere gemeenten waarvan de stemmingsuitslag bekend is, konden partijen de BBB achter zich laten. In het Gelderse Rozendaal werd de VVD de grootste, in Mook en Middelaar in Limburg was dat GroenLinks. In het Limburgse Beek trok het CDA de meeste stemmen. Maar ondanks dat leverden de drie partijen wel in ten opzichte van vier jaar geleden.

De kiezer heeft de coalitie duidelijk de rug toegekeerd, ziet PvdA-leider Attje Kuiken in de exitpolls van de Provinciale Statenverkiezingen. "Dat ze dit zich aan moeten trekken is een feit," zegt Kuiken verder. "En dat heel veel zaken gewoon fundamenteel anders moeten."

Het kabinet weet de wooncrisis niet op te lossen en laat 'de natuur achteruit hollen', meent Kuiken. "Dat ziet de kiezer natuurlijk ook." Kuiken feliciteerde BBB-leider Caroline van der Plas. "Ze heeft een knappe campagne gedraaid."

Volgens de PvdA-voorvrouw is er bij veel kiezers onzekerheid en weten zij nu niet goed wat zij van de politiek kunnen verwachten. "Of ze nog rond kunnen komen, of ze een huis kunnen vinden." Daarom hebben veel kiezers volgens Kuiken op de PvdA gestemd, maar het kabinet 'moet zich dit aantrekken'. 

De Partij voor de Dieren groeit door 'als biologische kool', zegt partijleider Esther Ouwehand. Volgens de polls uit Noord-Holland, Overijssel en Noord-Brabant staat de partij op lichte winst. "We winnen opnieuw verkiezingen en dat is heel goed!"

Vooralsnog lijkt het erop dat de partij een zetel erbij krijgt in de Eerste Kamer en daarmee vier senatoren mag leveren. In Noord-Holland staat de partij op 1,5 procentpunt winst, en haalt zij volgens Ipsos 7,5 procent van de stemmen. In Overijssel en Noord-Brabant is de winst kleiner: daar wint de partij respectievelijk 0,8 procentpunt en 0,1 procentpunt

De partij is een van de weinige die nog wat lijkt te winnen, hoe bescheiden ook in sommige provincies. De meeste partijen staan in het rood.

De kiezer heeft tijdens de Provinciale Statenverkiezingen zijn stem laten horen, zegt BBB-leider Caroline van der Plas naar aanleiding van de forse winst van haar partij. "En hóé".

Volgens Van der Plas hebben veel kiezers zich niet gezien of gehoord gevoeld, en werden zij niet serieus genomen door het kabinet. Deze groep kiezers blijft normaal gesproken thuis maar heeft nu toch van zich laten horen, zo stelde zij. "Die mensen zijn vandaag naar de stembus gegaan."

De BBB-voorvrouw maakte ook nog een grapje over Forum voor Democratie, verwijzend naar Thierry Baudets toespraak van vier jaar geleden over het uitvliegen van de 'uil van Minerva'. Toen was hij de grote winnaar van de Provinciale Statenverkiezingen. "Ik wil alleen nog zeggen dat de koe van Salland de poten spreidt over het land. En nu bier en bitterballen!"

De BoerBurgerBeweging (BBB) is de grootste worden Noord-Holland, Overijssel, Noord-Brabant en in de Eerste Kamer, volgens de exitpoll van Ipsos. Lees hier een samenvatting van de eerste prognoses. 

Vlak nadat de stemlokalen de deuren hadden gesloten, had 52,7 procent van de kiesgerechtigde Amsterdammers gestemd voor de Provinciale Statenverkiezingen, meldt de Gemeente Amsterdam. In 2019 lag de opkomst op 52,5 procent.

Met de enorme winst van BBB, een stevig links blok en een harde dreun voor de coalitie moet premier Rutte alle zeilen bijzetten om zijn kabinet overeind te houden. Als dat niet al door interne ruzie uit elkaar valt. 

De regeringspartijen stevenen af op een fors verlies bij de Statenverkiezingen. Vooral bij het CDA hakken de forse minnen er flink in. ‘Dit is een enorme shock.’ Lees hier de reactie van de coalitie.

Annabel Nanninga vindt het 'heel goed' als ze met haar partij JA21 drie zetels weet te behalen. "We houden ons echt staande in een golf van minnetjes en rode cijfers," zegt zij tegen de NOS. Nanninga leidt nu nog een zevenkoppige fractie, maar komt volgens een exitpoll van Ipsos in opdracht van de NOS straks op drie zetels uit.

JA21 zit formeel nog niet in de senaat. De fractie die Nanninga nu leidt, is een afsplitsing van Forum voor Democratie. Ze vindt dat haar partij 'eigen ruimte' heeft veroverd. "Dat is echt razend knap." Als ze inderdaad drie zetels haalt, kan ze naar eigen zeggen 'serieus aan het werk'.

VVD-lijsttrekker Esther Rommel noemt de voorlopig exitpoll 'too close to call'. "Ik wil BBB van harte feliciteren. We gaan afwachten wat de definitieve uitslag wordt." 

De afgelopen jaren zat Rommel in het provinciaal bestuur, maar hoe het nu verder moet in de provincie? Dat weet ze nog niet. "We gaan morgen om 10 uur met de fractie praten."

GroenLinks ging vier jaar geleden in Noord-Holland van 4 naar 9 zetels, maar dit jaar is de partij gekelderd naar 7 zetels. Lijsttrekker van de partij Anouk Gielen zegt te balen vanwege het verlies. “Maar ik zie ook dat het groene geluid bestendig is, omdat zowel de Partij voor de Dieren als PvdA winnen.”

De lijsttrekker kijkt ook naar BBB: “Ik ben in shock wat er in Overijssel is gebeurd, waar ze 17 zetels haalde. Niemand had dit verwacht.”

In Noord-Holland is BBB met 9 zetels groot, maar om een provinciebestuur te vormen kan ook om de partij heen gewerkt worden, ziet Gielen. “Met BBB wordt het moeilijk om de stikstofcrisis aan te pakken, maar met PvdA, Partij voor de Dieren, D66, Volt, SP en ChristenUnie is hier een groenere meerderheid. Ik hoop vooral dat Partij voor de Dieren hun verantwoordelijkheid willen nemen.”

Ondanks dat ze allebei relatief minder zetels halen, lijken leden van GroenLinks en PvdA blij te zijn met de nationale exitpoll van Ipsos in opdracht van de NOS: ze lijken samen de grootste of een na grootste fractie in de Eerste Kamer te worden. De grote winst van de BoerBurgerBeweging komt evenwel hard aan bij de linkse partijleden, die samen de uitslagenavond vieren in Den Haag.

GroenLinks en PvdA vormen in de Eerste Kamer straks een gezamenlijke fractie. Daar hebben de twee partijen momenteel samen 14 zetels. Volgens de NOS krijgen ze daar één zetel bij, ondanks dat beide partijen relatief minder kiezers achter zich krijgen. Inzet van de campagne van zowel GroenLinks als PvdA was om 'links' in de senaat de grootste te laten worden. Daar heeft de coalitie immers geen meerderheid. De partijen hopen via de Eerste Kamer links beleid af te dwingen.

Overigens leven GroenLinks- en PvdA-leden mee met andere linkse partijen: de winst van PvdD werd met gejuich ontvangen, dat de SP weer wat verliest, leverde gekreun op in de zaal.

PvdA-lijsttrekker Jeroen Olthof is tevreden met de verwachte zetelwinst van zes naar zeven. "Je ziet dat iedereen van de zittende partijen wordt afgerekend en als je dan weet te groeien als PvdA, dat is ongelofelijk." 

De afgelopen jaren zat hij met D66, PvdA en GroenLinks in het provinciaal bestuur, maar die partijen kunnen niet langer op een meerderheid rekenen. Daar hield Olthof al rekening mee, 'zeker ook gezien het landelijke sentiment'. 

Aan zet is nu waarschijnlijk BBB om gesprekken op te starten om een coalitie te vormen. Olthof wacht dat rustig af. "Maar als je kijkt naar de standpunten van partijen, dan gaat het denk ik nog best moeilijk worden om een coalitie te vormen."

Ook de Partij voor de Dieren groeit flink, van 3 naar 5 zetels. Volgens lijsttrekker Ines Kostić laat het zien dat er helemaal niet zo'n kloof is in Noord-Holland tussen stad en platteland.

"Het laat zien dat de groene aanjager beloond wordt. We zijn naast Volt de enige progressieve partij zo ongeveer die écht flink groeit. Heel veel mensen in Noord-Holland willen de klimaatcrisis aanpakken.” Of ze morgen gaat praten met BBB? "Nou, eerst de felicitaties aan hen natuurlijk. Maar dat is allemaal voor morgen. Vanavond gaan we eerst dit vieren."

Bij binnenkomst in de Johan Remkeszaal op het provinciehuis in Haarlem was ze nog voorzichtig. "Elke zetel is winst," zei BBB-lijsttrekker Ingrid de Sain. Maar iets na negen uur barstte een luid gejuich op rondom de lijsttrekker. "Dit is toch onwijs? Dit hadden we niet verwacht. Het laat zien dat de bevolking de crisissen zat is en dat ander beleid noodzakelijk is." De exitpoll kent een foutmarge van één zetel, maar De Sain gaat er vanuit dat BBB nu aan zet is. "We zullen constructief met iedereen om tafel gaan en willen besturen. Het zal anders moeten in Noord-Holland."

Bij Forum voor Democratie viel de zaal in Hotel Zuiderduin in Egmond aan Zee, waar enkele honderden leden bijeen zijn, even stil na het horen van de eerste exitpoll. De partij lijkt op dit moment in de provincie Noord-Holland van negen naar één zetel te gaan. 

"Een flinke domper," zei FVD-fractievoorzitter in de Eerste Kamer, Johan Dessing, die eveneens fractievoorzitter is in Noord-Holland. "Ik moet hier even van bijkomen." Eerder op de avond zei hij te rekenen op vijf zetels in de Eerste Kamer. "Maar de avond is nog jong, we hebben nog veel provincies te gaan," sprak hij hoopvol.

De partij van Thierry Baudet werd bij de vorige provinciale verkiezingen in 2019 landelijk gezien de grootste partij.

Schiermonnikoog heeft woensdag rond 21.30 uur als eerste gemeente de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen doorgegeven aan de Verkiezingsdienst van het ANP. BBB is de grootste partij geworden met 24 procent van de stemmen, gevolgd door de PvdA die 15,6 procent van de stemmen kreeg.

De opkomst is 74,6 procent. Tijdens de Provinciale Statenverkiezingen van 2019 was de opkomst 68,9 procent.

De strijd om het melden van de eerste eindstand gaat meestal tussen Schiermonnikoog, Vlieland en het Gelderse Rozendaal. Dat zijn de kleinste gemeenten van het land, met elk ongeveer duizend kiezers.

Aanwezigen op de verkiezingsavond van de BoerBurgerBeweging (BBB) in het Overijsselse Bathmen barstten in luid gejuich uit nadat de partij in een exitpoll van Ipsos voor de NOS met negen zetels als grootste groepering in Noord-Holland naar voren was gekomen. "Dit kan er weleens toe leiden dat je de grootste kan worden, de grootste van Nederland. Dit is echt niet normaal, dit had ik nooit verwacht," zei Caroline van der Plas tegen de aanwezige pers.

Na de bekendmaking van de uitslag van de exitpoll werd Van der Plas letterlijk omstuwd door camera's en journalisten. Kort voor de bekendmaking had ze gezegd dat acht tot tien zetels haalbaar moeten zijn in de Eerste Kamer. Ze zei een heel groot feest te verwachten. "Maar hoe groot dat feest gaat worden dat is de spanning die we nu hebben. We hoeven echt niet overal de grootste te worden, maar wel in de provincies Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Brabant en Limburg. Dat zou ik heel mooi vinden."

Ze wees erop dat de aanwezigheid van BBB in zowel in de provincies als de Eerste Kamer belangrijk is en dat ze vertrouwen heeft in alle kandidaten die ze in het land hebben. "Zeker, anders hadden we ze niet aangenomen. We nemen geen mensen aan die we wantrouwen."

In de H.H Petrus kerk in Oud-Zuid staat een lange rij van mensen die op het nippertje willen stemmen. Wie om 21.00 uur binnen is, mag nog stemmen. 

Even was er een tekort aan stembiljetten voor het waterschap. Een vrijwilliger verbaast zich over de opkomst. “We hadden het onderschat. De biljetten waren niet goed verdeeld, maar het is nu opgelost.”

Er was op meerdere locaties korte tijd sprake van een tekort aan stembiljetten.

Een half uur voor sluiten brengt student Sterre de Fockert (22) haar stem uit bij het Concertgebouw. “Ik had eerst stage en ging ik sporten en nu ben ik hier. Ik vind dat als je kan stemmen, je moet stemmen. Het is belangrijk dat burgers zich laten horen. En stemmen is ook gewoon leuk: de hele sfeer eromheen en dat het in het Concertgebouw kan, dat is mooi.” De Fockert stemde op GroenLinks bij de Provinciale en WaterNatuurlijk voor de waterschappen. “Ik heb allerlei stemwijzers en stemhulp gedaan. Toen kwam ik uit op deze partijen. Als ik één ding mag veranderen in de stad, dan kies ik voor een schonere stad. Het valt me op dat er veel afval ligt de laatste tijd.”

Rond 19.45 uur heeft 48 procent van de kiesgerechtigden in Nederland gestemd, meldt de NOS op basis van de opkomstcijfers van Ipsos. Dat is iets meer dan bij de Provinciale Statenverkiezingen van vier jaar geleden op dit tijdstip, toen de opkomst op 46 procent lag. Uiteindelijk liep dat op tot 56 procent. 

Om 21.00 uur sluiten de stembureaus. Dan volgt ook een eerste exitpoll van onderzoeksbureau Ipsos.

Iris Wintermans (25) stemt dit jaar voor de eerste keer op het CDA. “Ik was het erg eens met de punten die zij geven over Tata Steel en Schiphol. Wintermans vindt het milieu erg belangrijk. Ze is naar de OBA in Oost gegaan want ze woont ertegenover. “Iedereen zou zijn stem moeten laten horen, want iedereen denkt anders over de politiek.”

Henkie (79) zit in de bibliotheek in Oost. Al 57 jaar woont hij in Amsterdam, daarvoor in Suriname. “Toen ik hier voor de eerste keer kwam had ik nog nooit sneeuw gezien. Het was prachtig.” Henkie stemde altijd PvdA, maar sinds de PVV bestaat stemt hij daarop. “Nederland is niet meer wat het ooit is geweest, de saamhorigheid is helemaal weg. En ik voel me vaak onveilig hier.” De PVV is volgens Henkie de enige partij die eerlijk is. “De andere partijen en politici zijn allemaal slijmballen, niet te vertrouwen dat geklets.”

Dochter Hadjja Fatmata Tinggel (25) en moeder Ilone Lake (50) lopen om zes uur de OBA op het Javaplein uit. Tinggel is net klaar met werken aan de overkant van de bibliotheek. Haar moeder kwam gezellig langs om samen te gaan stemmen. Ze hebben allebei gestemd op de PvdA. “Ik heb een motiewijzer gedaan en daar kwam PvdD en PvdA uit,” zegt Tinggel. “Maar ik wilde op een vrouw stemmen en PvdA heeft meer vrouwen dus heb ik voor die partij gekozen.” Bij haar moeder kwam PvdA ook als nummer één uit een kieswijzer. “Maar voor de waterschappen kwam ik op 50plus uit, dus heb ik daarvoor gekozen.”

Wendy Postmus (24) loopt de ObA op het Javaplein uit. Wegens drukte besluit ze om toch maar naar het StayOkay om de hoek te gaan. Wat ze gaat stemmen weet ze wel: Partij voor de Dieren. “Ik vind het een hele goede progressieve partij en linkse partij.” Ook zitten er volgens Postmus veel fijne mensen bij de partij. “En het is ook gewoon een leuke partij.” Voor de waterschappen stemt ze op De Groenen. Voorheen stemde Postmus ook al PvdD, ook heeft ze wel eens GroenLinks gestemd.

In de grote steden liggen de opkomstcijfers voor de Provinciale Statenverkiezingen richting het einde van de middag tussen de 26 en 38 procent. In Amsterdam volgt pas om 19.00 uur een update. De opkomst in Amsterdam was om 13.00 uur 14,6 procent.

In Rotterdam had rond 17.00 uur 26,3 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uitgebracht, in Utrecht was dat rond die tijd 34,9 procent.

In Den Haag stond de teller rond 17.00 uur op 30,3 procent, in Eindhoven op 32,9 procent, in Groningen op 39 procent en in Nijmegen op 38,1 procent.

In Maastricht had om 14.30 uur 26,9 procent van de kiesgerechtigden gestemd, in Breda was dat rond die tijd 21 procent.

In Het Zonnehuis, waar burgemeester Halsema vanmiddag nog haar stem uitbracht, loopt het storm met de kiezers. In plaats van de 300 tot 350 verwachte stemmers zijn er om 16:30 al ruim achthonderd geweest. Al de hele middag staat de rij tot buiten. Peter Huis (70) houdt het overzicht en helpt al 45 jaar bij de verkiezingen. “Het is ontzettend druk. Het mooie weer en de ontevredenheid trekt mensen naar de stembus.”

Hij houdt na twaalf uur werken zijn eerste pauze van de dag met een punt appeltaart, gekregen van de Commissaris van de Koning van Noord-Holland. “We begonnen om 5:00 uur 's ochtends. We hoopten rond 22:00 uur klaar te zijn, maar met deze opkomst kan het best middernacht worden.”

 In de grote steden liggen de opkomstcijfers voor de Provinciale Statenverkiezingen halverwege de middag tussen de 21 en 32 procent. 

In Rotterdam had rond 15.30 uur 21,8 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uitgebracht, in Utrecht was dat rond die tijd 29,8 procent.

In Den Haag stond de teller op 25,6 procent, in Eindhoven op 26,6 procent, in Groningen op 31,2 procent en in Nijmegen op 31 procent.

In Maastricht had om 14.30 uur 26,9 procent van de kiesgerechtigden gestemd, in Breda was dat rond die tijd 21 procent.

Amsterdam geeft om 19.00 uur een update. Het opkomstcijfer was om 13.00 uur 14,6 procent. 

Daan (29, Amersfoort) en Priscilla (26, Amstelveen) zijn niet voor het stemhokje naar galerie Beeldend Gesproken, maar voor de kunstwerken van Priscilla die het stembureau opvrolijken. Priscilla zit in de ziektewet, maar probeert van haar kleurrijke kunst haar werk te maken. Daan is naaister en werkt in een biologische horecagelegenheid. Ze hebben nog niet gestemd, maar gaan dat nog wel doen. 

Het milieu, huizenprijzen en mensenrechten vinden de twee het belangrijkst deze verkiezingen. Priscilla huurt van haar moeder, Daan woont in een zeecontainer. Priscilla weet nog niet zeker welk bolletje het precies wordt. "Ik denk SP of PvdA, dat wil ik nog uitzoeken." Daan is 'lui' geweest en neemt haar ouders advies over. "We hebben veel dezelfde politieke ideeën. Zij zoeken het gewoon beter uit en dan volg ik."

In de Hannie Dankbaarpassage in Oud-West stemt een echtpaar (53 en 64, liever niet met hun naam in de krant), allebei voor het eerst op de 'linkse wolk'. "Normaal gesproken stemmen we wat meer in het midden, maar we willen nu een sterk tegengeluid tegen de opkomst op rechts laten horen." 

Onderwerpen als milieu, armoede, maar vooral de woningmarkt bepalen ditmaal hun keuze. "We hebben een zoon van 30, die kan geen huis krijgen. Waar moet hij naartoe?" Ze stellen: je mag niet klagen als je niet stemt, dus je moet je stem laten horen. "Als je niet stemt is het mondje dicht, als je stemt mag je spreken. Dat hoort gewoon." De stembiljetten voor de waterschappen hebben ze blanco ingevuld. "Dan heb ik mijn stem laten horen."

Van alle mensen die mogen stemmen voor de Provinciale Statenverkiezingen heeft 20 procent dit inmiddels gedaan. Dit blijkt uit cijfers van onderzoeksbureau Ipsos, in opdracht van de NOS. Volgens de NOS is de opkomst hiermee hoger dan in 2019, toen rond deze tijd 18 procent van de kiesgerechtigden had gestemd.

Mensen kunnen tot 21.00 uur hun stem uitbrengen. Bij deze Provinciale Statenverkiezingen zijn bijna 13,3 miljoen mensen kiesgerechtigd volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). In de afgelopen twintig jaar is de gemiddelde leeftijd van de kiesgerechtigde bevolking hoger geworden. Dit jaar is bijna 27 procent 65 jaar of ouder, in 2003 ging dat om ruim 18 procent.

Astrid Souprayen (54) woont tegenover het stadsloket op het Anton de Komplein in Zuidoost. Vandaag stemde ze voor zowel de Provinciale Staten als de waterschappen op de PvdA, maar dat is niet altijd zo geweest. Vorig jaar stemde ze op Bij1.

“Ik vind het belangrijk dat een partij zich actief inzet voor een buurt als Zuidoost. De PvdA wil veel doen voor jongeren en huisvesting hier, maar ook voor de veiligheid. Ze luisteren ook naar de mensen hier, dat is zo belangrijk.” Zelf heeft ze geen kinderen, maar wel neefjes en nichtjes die ook in Zuidoost zijn opgegroeid. “Er hangt nog zo’n negatief stigma aan de Bijlmer, maar we moeten het negatieve naar het positieve ombuigen.”

Pat Lee (48), IT-architect bij Alliander, stemt in Nieuw-West in het Van Eesteren Paviljoen, met uitzicht over de Sloterplas. "Ik vind het belangrijk om te stemmen. Het is een recht en dat wil ik uitoefenen." Per verkiezing pluist hij de partijprogramma's uit om te kijken wat aansluit bij zijn mening. Deze Provinciale Statenverkiezingen keek hij vooral naar de bestemmingsplannen, want dat heeft invloed op zijn werk. 

"Ik heb me vooral verdiept in meer of minder huizen bouwen, en hoe we met de boeren omgaan." Volt had ditmaal de meeste overeenkomsten. Ook de energietransitie vormt een belangrijk punt voor Lee. "We moeten wel. Het is: hoe ga ik de wereld gebruiken versus wat laat ik aan mijn kinderen achter? Dat laatste vind ik vooral belangrijk." Voor de waterschappen heeft hij wat minder huiswerk gedaan, 'maar dat ontloopt elkaar niet zo heel veel.'

Martijn Dijkstra (40) uit de wijk Noorderhof hecht dan juist weer meer belang aan de waterschappen. "Ik heb alle partijprogramma's doorgelezen!" Als conceptontwikkelaar 'fun en entertainment' op vakantieparken hebben hebben de waterschappen invloed op zijn werk. "Stemmen is belangrijk, want je mag niet klagen als je er verder niets aan doet."

 Zo baalt hij van het water in de Sloterplas: "Voor de zomer kunnen kinderen daar niet veilig zwemmen, dat is geen goede ontwikkeling." Hij hoopt dat Water Natuurlijk daar verandering in kan brengen. Zijn dertien maanden oude dochter mocht in de draagzak mee het stemhokje in. "We gaan ervoor zorgen dat zij ook gaat stemmen later."

In de Noord-Hollandse gemeente Dijk en Waard zijn woensdagochtend de rode potloden die bij het stemmen worden gebruikt vervangen, toen bleek dat het rood op een stembiljet makkelijk vervaagde. Dat bevestigt de Kiesraad na berichtgeving van het Noordhollands Dagblad. Met de al ingevulde stemformulieren wordt extra voorzichtig omgegaan.

De Kiesraad stelt dat dit de enige gemeente is waar deze problemen bekend zijn. "Maar er zijn altijd wel problemen met de potloden." Iedere gemeente moet de potloden zelf regelen, dus het zijn niet in het hele land dezelfde.

Caroline van der Plas (BBB) heeft woensdagochtend haar stem uitgebracht in dorpshuis Ons Centrum in het Overijsselse Okkenbroek. Volgens de peilingen zullen zowel in de provincies als in de Eerste Kamer straks veel BBB'ers een zetel krijgen.

Gjalt (85) en Auke Zondergeld (81) hebben op de Partij voor de Dieren gestemd, ook bij de waterschappen. Al jaren stemmen ze op die partij. Ze wonen al vijftig jaar vlak achter de kerk waar ze net hebben gestemd en nu koffie aan het drinken zijn. “Dit is de eerste keer dat je hier kan stemmen en werkelijk waar, een prachtige plek,” zegt Gjalt Zondergeld. “In 2017 was het plan om de kerk te slopen, maar daar hebben buurtbewoners en wij een stokje voor gestoken.”

Hilde (20) woont al haar hele leven in Weesp. Rond 12.30 uur loopt ze het stadhuis uit. “Ik heb op Partij voor de Dieren gestemd,” zegt ze. “Bij de stemwijzer kwamen zowel GroenLinks als PvdD met 84 procent uit als de beste partijen, maar ik heb op de PvdD gestemd omdat de antwoorden me meer aanspraken.” Misschien komt haar voorkeur ook omdat haar moeder al jaren op PvdD stemt. “Dat zou zomaar eens onbewust kunnen.” Ook stemt ze op een vrouw, want dat vindt ze belangrijk.

Om 07.30 uur plaatselijke tijd (12.30 uur in Nederland) zijn woensdag op Bonaire, Sint Eustatius en Saba in totaal zestien stembureaus opengegaan. De bewoners kunnen stemmen voor de eigen eilandsraden en het kiescollege dat mede de samenstelling van de Eerste Kamer zal bepalen.

Op Bonaire heeft de oppositie een oproep aan de bevolking gedaan om niet te gaan stemmen uit protest tegen het ‘koloniale’ beleid vanuit Den Haag. Daar zou veel te weinig naar de bevolking worden geluisterd. Bonaire vormt samen met Sint Eustatius en Saba sinds 2010 Caribisch Nederland.

Veel bewoners op Bonaire zijn boos over de huidige economische situatie. Politici stellen dat twee op de vijf inwoners onder de armoedegrens leeft. Volgens cijfers van het CBS uit 2020 gaat het om 23 procent van de bewoners van Bonaire, 20 procent op Saba en 28 procent op Sint Eustatius. Daarmee is armoede, en breder gesteld inkomensverdeling, een belangrijk onderwerp tijdens de verkiezingen.

Thierry Baudet, de fractievoorzitter van Forum voor Democratie in de Tweede Kamer, heeft woensdag in Amsterdam zijn stem uitgebracht voor de Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen. Hij nam voor de gelegenheid zijn zoontje mee naar het stemloket.

De partij begon bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen in 2019 met twaalf zetels in de Eerste Kamer. Momenteel heeft het FvD er door afsplitsingen daar nog maar één van over. Op een campagnebijeenkomst in Eindhoven, begin maart, zei Baudet te streven naar vijf zetels.

Jan Anthonie Bruijn (VVD), voorzitter van de Eerste Kamer, heeft woensdagochtend zijn stem uitgebracht. Dit deed hij in het stembureau bij de Eerste Kamer.

Op foto's is te zien dat hij lachend zijn stembiljet in de stembus deponeert.

GroenLinks-fractievoorzitter in de Tweede Kamer Jesse Klaver heeft woensdag zijn stem uitgebracht voor de Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen. Dat deed hij samen met zijn vrouw in het Kunstmuseum in Den Haag.

De partij is voor de Eerste Kamer de samenwerking met de PvdA aangegaan. Daarmee hopen beide partijen met een groter aantal zetels vaker de doorslag te kunnen geven. Ook hoeven ze door de samenwerking niet meer ieder een eigen specialist op elk onderwerp te zetten, waardoor ze hopen inhoudelijk meer onderwerpen te kunnen bestrijken.

PvdA-lijsttrekker voor de Eerste Kamer Mei Li Vos heeft rond 08.30 uur haar stem voor de Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen uitgebracht. Dit deed ze bij het stembureau in de Annie M.G. Schmidtschool in Amsterdam. Partijleider Attje Kuiken stemde in het stemlokaal van Breda University of Applied Sciences.

Tijdens een gezamenlijke presentatie maakten de PvdA en GroenLinks vorig jaar hun doel duidelijk: de grootste worden in de Eerste Kamer en zo het beleid flink bijschaven. Ook nu klopt het kabinet, dat geen meerderheid heeft in de senaat, vaak aan bij de linkse partijen voor steun.

Onlinestemhulp MijnStem heeft op de ochtend van de verkiezingen al een recordaantal bezoekers geteld. De stemwijzer was om 09.45 uur al ruim 4,7 miljoen keer ingevuld. "Een absoluut record," aldus een woordvoerder.

De stemhulp werd 2,7 miljoen keer ingevuld voor de Provinciale Staten en 2 miljoen keer voor de waterschappen. Met ruim 4,7 miljoen bezoekers is het aantal van de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 al gepasseerd. Vorig jaar werd de stemhulp in totaal 3 miljoen keer ingevuld.

Het einde lijkt nog niet in zicht. "Het gaat heel hard vanochtend en de ervaring leert dat 40 procent van de mensen de stemhulp op de dag van de verkiezingen invult," zei een woordvoerder woensdag.

Ook Lilian Marijnissen, SP-fractievoorzitter in de Tweede Kamer, heeft woensdag haar stem uitgebracht voor de Provinciale Staten- en Waterschapsverkiezingen.

Dat deed ze in wijkcentrum de Hille in Oss in Noord-Brabant. 'Thuisblijven helpt niet. Vandaag SP stemmen wel. Ik reken op u,' aldus Marijnissen op Twitter.

Premier Mark Rutte heeft woensdagochtend zijn stem uitgebracht bij de Unie van Waterschappen in Den Haag. Hier kwam hij, zoals hij vaker doet, volgens een ANP-fotograaf weer op de fiets aan.

'Maak gebruik van je democratische recht en bepaal mee wat er gebeurt in jouw provincie en in jouw waterschap,' zo riep Rutte op Twitter op.

PVV-leider Geert Wilders heeft rond 09.00 uur zijn stem uitgebracht in het stadhuis in Den Haag. Hij maakte ter plekke ook wat selfies met kiezers.

'Ga ook stemmen vandaag en stem PVV,' aldus Wilders op Twitter.

Tijdens het slotdebat dinsdagavond vlogen premier Mark Rutte en Wilders elkaar nog traditioneel in de haren. Rutte verweet Wilders steeds extremer te worden, terwijl Wilders de bal terugkaatste.

Op de binnenplaats van het Scheepvaartmuseum brengen kiezers hun stem uit. De blauwe lucht zorgt voor een goede stemming. "Dan komen er meer stemmers!" zegt een lid van het stembureau bij binnenkomst. Anne Mieke Eggenkamp (61) woont om de hoek en vervult haar 'stemplicht' in het museum. "Ik vind dat stemmen een recht is, ook zeker voor vrouwen. Als je nog ergens invloed wil uitoefenen moet je dat op die manier doen, niet alleen maar roeptoeteren en meningen verspreiden."

Tijdens de Tweede Kamerverkiezingen koos ze nog voor Sigrid Kaag, ditmaal voor GroenLinks. "Echt voor wat er nu aan de hand is in het milieu. Ik vind dat dingen te traag gaan. En het is een sterker tegengeluid tegen de VVD." Eggenkamp heeft altijd op een vrouw gestemd, 'ook voor het een onderwerp was'. "Dat komt van mijn moeder, zij vond het al belangrijk om daar aandacht voor te hebben."

Ook de Engelse student taalwetenschappen Pete Churchill (28) brengt zijn stem uit in het Scheepvaartsmuseum. Hij mag alleen voor de Waterschappen stemmen, want hij woont pas 2,5 jaar in Nederland.

"Dit is de eerste keer, dus best spannend," zegt hij. Hij heeft zich goed ingelezen in de partijen en hij heeft een praatje gemaakt met de oom van zijn vriend, die bij de waterschappen werkt. "Ik woon hier en ik ben nu onderdeel van Nederland, van de buurt en de verkiezingen hebben invloed op mij." Het werd Water Natuurlijk. "Op de lijst zocht ik een vrouw, dat vond ik belangrijk, maar ook iemand die ik indrukwekkend, leuk en persoonlijk vond."

D66-leider Sigrid Kaag heeft woensdagochtend haar stem uitgebracht  in wijkcentrum ’t Benoordenhuis in Den Haag. Kaag had voor de gelegenheid haar honden Marjo en Goldie meegenomen.

De stembureaus zijn woensdag om 07.30 uur in het hele land geopend. Het lijkt erop dat de coalitiepartijen bij de Provinciale Statenverkiezingen klappen gaan krijgen. De verkiezingen zijn ook belangrijk voor de Eerste Kamer, omdat Statenleden de samenstelling hiervan bepalen. De coalitie heeft daar nu al een minderheid.

CDA-leider Wopke Hoekstra heeft rond 08.00 uur zijn stem uitgebracht voor de Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen in een gymzaal in Bussum.

Eerder zei de partijleider dat hij 'met vertrouwen' uitkeek naar woensdag. De nieuwe Provinciale Staten kiezen ook de Eerste Kamer, waar het CDA nu negen zetels heeft. Volgens peilingen zal de partij mogelijk flink wat zetels verliezen.

"Weet je al wat je gaat stemmen? Weet jij het al?" Ondanks dat er geen stembureau bij het Centraal Station zit, proberen politieke partijen er de laatste twijfelende kiezers over te halen. 

Amsterdammer Danielle Hirsch (54) flyert voor GroenLinks, maar staat er niet alleen voor de partij. "We vinden het belangrijk dat mensen gaan stemmen, want we maken ons zorgen dat te weinig mensen gebruik maken van hun stemrecht." In 2021 stond ze op de lijst voor de Tweede Kamerverkiezingen, dit jaar voert ze campagne vlakbij haar huis. "Altijd als er verkiezingen zijn, sta ik op dit station."

Sommige reizigers uit de tram lopen gehaast langs de campagnevoerders. "Weet u al wat u gaat stemmen vandaag?" vraagt ze tussendoor. Andere mensen uit de ochtendspits hebben wel de tijd om de flyer aan te pakken. "Het wordt heel spannend, we hopen dat we de grootste worden."

Ondanks dat zijn wekker om 04.00 uur afging, staat Dwayne Paska (29) om 07.30 uur vrolijk voor het stembureau bij het NH Hotel Barbizon Palace. In het dagelijks leven werkt hij als zzp'er in een loods, als koerier en beveiliger, maar tijdens de verkiezingen is hij steevast op een stembureau te vinden. 

"Ik doe dit al meer dan twaalf jaar. Ik ben als jonge jongen begonnen en ben doorgegroeid van lid tot voorzitter." Vandaag is Paska 'gewoon' lid en verwelkomt hij stemmers aan de Zeedijk. "We verwachten dat er enorm veel gestemd gaat worden. Het is een nieuwe locatie, maar we rekenen op een drukke dag."

In het hele land zijn woensdagochtend om 07.30 uur de stembureaus opengegaan voor de verkiezing van de leden van de Provinciale Staten en de algemene besturen van de waterschappen. Ruim 13 miljoen kiesgerechtigden van 18 jaar en ouder mogen stemmen, blijkt uit gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Alle stemlokalen gaan woensdagavond om 21.00 uur dicht.

In ruim tien gemeenten, waaronder Den Bosch, Ede en Zwolle, kunnen kiezers al sinds middernacht hun stem uitbrengen. Op het NS-station Nijmegen ging het eerste van 36 stembureaus op treinstations woensdagochtend om 05.00 uur open.

In de verkiezingscampagne hielden regeringspartijen elkaar heel, want met BBB en PvdA/GroenLinks in de oppositie is er tegenstand genoeg. Maar de campagne dwong de leiders van Rutte IV wel te erkennen dat hun onderlinge verschillen misschien onoverbrugbaar zijn.

Lees meer.

Vandaag wordt gestemd voor de Provinciale Staten. Bij voorbaat lijkt de grote winnaar al bekend: de BoerBurgerBeweging van Caroline van der Plas. Maar hoe zit het in de stad? ‘Daar vinden ze dat het maar eens afgelopen moet zijn met pappen en nathouden en dat de boeren hard moeten worden aangepakt.’

Lees artikel.

De debatterende landelijke politici hebben het provinciehuis in Den Bosch iets na 11 uur 's avonds verlaten. 

Het NOS-slotdebat was al rond 22.15 uur afgelopen, maar vanwege demonstrerende boeren buiten kon in eerste instantie niemand vertrekken.

Om middernacht zijn verspreid over het land de eerste vijftien stembureaus geopend waar mensen kunnen stemmen voor de Provinciale Staten en de waterschappen. Onder meer in de plaatsen Castricum, Den Bosch, Ede en Zwolle kunnen de vroege kiezers terecht. Bij een deel van die vroege stemlocaties gaat het om mobiele stembureaus.

In de rest van Nederland gaan woensdagochtend om 07.30 uur de stemkantoren open. Ruim 13 miljoen mensen van 18 jaar en ouder zijn stemgerechtigd, blijkt uit gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Op het NS-station Nijmegen gaat woensdagochtend om 05.00 uur het eerste van 36 stembureaus op treinstations open.

Mensen kunnen tot 21.00 uur stemmen. Na het sluiten van de stemlokalen wordt meteen begonnen met het tellen van de stemmen en wordt al een eerste prognose van de uitslag bekendgemaakt. Binnen 30 minuten wordt de eerste uitslag van een afzonderlijke gemeente verwacht. De afgelopen verkiezingen was Schiermonnikoog, met slechts 1 stembureau en rond de duizend stemgerechtigden, de snelste met tellen. (ANP)

De Kiesraad gaat vaker controles uitvoeren bij het tellen van de stemmen. Hiermee wil de toezichthouder mogelijk ontwrichtende geruchten over verkiezingsfraude tegengaan, maar is het genoeg?

Lees verder.

Ook niet-Nederlanders mogen woensdag naar de stembus, al is dat alleen voor de waterschapsverkiezingen. Alle volwassenen mogen stemmen voor het waterschap waar ze wonen, 'mits zij onderdaan zijn van een lidstaat van de Europese Unie of rechtmatig in Nederland verblijven op grond van de Vreemdelingenwet', zegt een woordvoerder van het ministerie van Binnenlandse Zaken.

De reden dat mensen zonder Nederlandse nationaliteit niet mogen stemmen voor de Provinciale Staten is dat de Statenleden de Eerste Kamer kiezen. "Het wordt algemeen (ook in andere landen) als ongewenst beschouwd dat personen die niet de nationaliteit van een land hebben, via verkiezingen (rechtstreeks of indirect) invloed zouden kunnen uitoefenen op aangelegenheden betreffende buitenlands beleid en defensie van het desbetreffende land," zegt de woordvoerder. Net als voor de Tweede Kamerverkiezingen is daarom het Nederlanderschap vereist.

Op 36 treinstations verspreid over het land kunnen Nederlanders woensdag hun stem uitbrengen voor de verkiezingen van de Provinciale Staten en de waterschappen, meldt de NS. Op treinstations in Amsterdam kan niet worden gestemd.

Op de meeste stations zijn kiezers tussen 07.30 en 21.00 uur welkom. Dat zijn dezelfde tijden als op de reguliere stembureaus. Op sommige stations, zoals in Nijmegen, kan al vanaf 05.00 uur worden gestemd, gevolgd door Breda, vanaf 05.15 uur. Enkele stations hebben beperkte openingstijden. Het aantal van 36 is iets minder dan bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021, toen op 40 stations stembureaus waren ingericht.

"Onderweg kunnen stemmen maakt het makkelijk om je stem uit te brengen, NS biedt daarom graag plek aan stembureaus op de stations," zegt Gertrud Kuis, stationsmanager van stations in Zwolle en Groningen.

De waterschapsgrenzen kunnen afwijkend zijn van de provinciegrenzen. Reizigers die op het station willen stemmen wordt aangeraden om vooraf na te gaan of voor beide verkiezingen op hetzelfde station gestemd kan worden. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor het inrichten van de stemlokalen. NS en ProRail maken het voor gemeenten mogelijk om dit op stations te doen.

Een groot deel van de verkiezingsdag voor de Provinciale Staten en de waterschappen verloopt volgens Weeronline droog met flink wat zon. Met 7 à 8 graden bij een veelal matige, tot aan zee vrij krachtige westenwind, is het woensdag wel vrij koud.

Aan het begin van de nacht van dinsdag op woensdag is in de provincies Gelderland en Noord-Brabant code geel van kracht vanwege plaatselijke gladheid door hagel of natte sneeuw. Die waarschuwing geldt tot ongeveer 01.00 uur. In de vroege ochtend is er nog wel kans op een enkele bui, doordat winterse buien iets vroeger over het land trekken dan voorspeld. Het is een graad of 1 tot 3 en in het binnenland kan het een beetje vriezen 's ochtends. De waarden van 7 à 8 graden in de middag zijn iets hoger, maar nog altijd lager dan de 8 tot 11 gemiddeld voor medio maart.

Voor de deur van het provinciehuis van Den Bosch, waar het lijsttrekkersdebat gehouden werd, wordt gedemonstreerd door boeren, FVD en BVNL aanhangers en antiracisme-actievoerders. Voor het gebouw hebben zo'n 200 tractoren zich verzameld en er zouden er nog meer onderweg zijn, zegt de gemeente Den Bosch.

Voor de aanwezige politici is een corridor gevormd om hen te laten vertrekken. De 250 mensen die het debat bijwoonden moeten voorlopig binnenblijven.

Boeren hebben zich dinsdagavond met enkele honderden honderden tractoren verzameld bij het provinciehuis van Noord-Brabant in Den Bosch waar het landelijk lijsttrekkersdebat wordt gehouden. Het getoeter van de landbouwvoertuigen is tot in het provinciehuis te horen. Bij de ingang van het pand is veel beveiliging.

Een aantal actievoerders heeft omgekeerde vlaggen bij zich. Ook zijn er demonstranten die vlaggen van Forum voor Democratie bij zich hebben. Verder was op het provinciehuis een lichtprojectie te zien met daarop de tekst ‘nooit meer - stem ze weg'.

"Dit onze laatste kans om de kiezers te overtuigen niet op de gevestigde orde te stemmen," zegt voorman Mark van den Oever van Farmers Defence Force, een van de initiatiefnemers van de actie.

De gemeente Den Bosch had laten weten dat de boeren de ruimte krijgen om te demonstreren. "Tegelijk verwachten we van de demonstranten verantwoordelijk gedrag. Het slotdebat moet wel ongestoord door kunnen gaan, want het maakt deel uit van ons democratisch proces."

Ook de groep Toekomstboeren, die zich inzet voor duurzame landbouw, heeft zich gemeld om bij het lijsttrekkersdebat te demonstreren. Verder is er een protest van het Platform Stop Racisme bij het Brabantse provinciehuis.

Vakbonden FNV en CNV gaan meldpunten inrichten om mensen die afhankelijk zijn van het openbaar vervoer woensdag naar het stemlokaal te vervoeren. Met het meldpunt willen de bonden reizigers tegemoetkomen die door de staking in het streekvervoer de stembusgang onmogelijk wordt gemaakt.

Het gaat bijvoorbeeld om mensen die slecht ter been zijn of een beperking hebben. FNV en CNV richten de meldpunten ieder op eigen wijze in. Hulpbehoevenden kunnen FNV bijvoorbeeld bellen, op een nummer dat uiterlijk woensdagochtend bekend wordt gemaakt. CNV kiest ervoor om mensen een formulier op de website te laten invullen.

Beide bonden kijken vervolgens naar hun eigen leden die bijvoorbeeld persoonlijk vervoer kunnen aanbieden. Maar ook een taxi waarvan de kosten worden vergoed behoort tot de mogelijkheden, laat CNV weten. FNV-bestuurder Marijn van der Gaag legt uit geen ‘blokkade op stemrecht’ te willen, en dat de bond daarom het meldpunt in het leven roept.

GroenLinks krijgt dit jaar de meeste stemmen bij de Provinciale Statenverkiezingen, als het aan de leerlingen van middelbare scholen en studenten van mbo’s ligt. Van de bijna 26.000 scholieren en studenten die op 77 scholen meededen aan de scholierenverkiezingen stemde 13 procent op die partij.

D66 komt op de tweede plek met bijna 12 procent van de stemmen, gevolgd door de PVV. Die partij kreeg de stem van bijna 11 procent van de scholieren en mbo'ers.

Na D66 is de VVD de tweede regeringspartij in de top vijf. Die partij staat op de vierde plek met 10,5 procent van de stemmen. De BoerBurgerBeweging sluit de top met 9,2 procent. De partij van Caroline van der Plas is de grootste nieuwkomer onder scholieren. De partij is het grootst onder scholieren in Friesland, Overijssel en Gelderland.

Bij de laatste peiling van Ipsos en EenVandaag voor de verkiezingen van woensdag, komt de VVD uit op 12 zetels. Dit zijn er 3 minder dan in de vorige peiling van Ipsos en EenVandaag. De partij zou met deze uitslag op hetzelfde aantal zetels blijven in de Eerste Kamer.

Nieuwkomer BoerBurgerBeweging zou volgens de peiling 13 zetels krijgen. GroenLinks en PvdA zouden samen uitkomen op 14 zetels: 8 voor GroenLinks en 6 voor PvdA.

De strijd om wie de grootste partij in de Eerste Kamer wordt, lijkt dus tussen GroenLinks-PvdA, BBB en de VVD te gaan. De coalitiepartijen (VVD, D66, CDA en ChristenUnie) krijgen volgens deze peiling 9 zetels minder dan het aantal zetels dat zij op dit moment hebben (32).

Diverse stemhulpen zijn een dag voor de verkiezingen al miljoenen keren bezocht. Onlinestemhulp MijnStem is inmiddels 3,7 miljoen keer ingevuld, laat een woordvoerder weten. Daarvan is de stemhulp 2,2 miljoen keer voor de Provinciale Staten ingevuld en 1,5 miljoen keer voor de waterschappen.

Het Kieskompas noteert dinsdag 2,2 miljoen mensen die de stemhulp hebben ingevuld. “Ook jongeren weten ons te vinden, het aandeel 18 tot 24-jarigen is hoger dan we van tevoren hadden verwacht,” aldus een woordvoerder.

53 procent van de Nederlanders vindt dat het voor iedereen mogelijk moet zijn om bij toekomstige verkiezingen op meerdere dagen, of per brief te kunnen stemmen. Dat blijkt uit een enquête van het ANP, uitgevoerd in samenwerking met Kieskompas.

Tijdens de afgelopen twee verkiezingen mocht er vanwege corona verspreid over drie dagen gestemd worden. Ook mochten 70-plussers bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2021 per brief stemmen. Meer dan een miljoen ouderen deden dat toen. Ook tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in 2022 waren er drie stemdagen. Nu de coronamaatregelen zijn afgeschaft, zijn ook de meerdere stemdagen van tafel. 

Het ministerie voor Binnenlandse Zaken berekende dat het uitsmeren van stemmen over verschillende dagen 10 tot 15 miljoen euro extra per verkiezing kost.

De komst van Mark Rutte naar Vandaag Inside om campagne te voeren heeft de talkshow maandagavond met 1.496.000 kijkers een kijkcijferrecord opgeleverd. Volgens Stichting KijkOnderzoek (SKO) stemden een kleine 1,5 miljoen mensen op het programma af. 

De uitzending met Rutte deed vooraf wat stof opwaaien. Zo zou de premier volgens het programma een aantal eisen hebben gesteld, zoals dat geen boze Groningers, boeren of toeslagenouders in de studio zouden zitten. Hij ontkende dat later. Rutte noemde zijn komst naar het programma zelfs 'het hoogtepunt' in de campagne rond de verkiezingen voor Provinciale Staten.

Lees ook tv-recensent Han Lips over Vandaag Inside: Johan Derksen was geen partij voor teflonpremier Rutte

De Oogvereniging vindt het ‘jammer en treurig’ dat de staking in het streekvervoer woensdag gewoon doorgaat. Blinde en slechtziende mensen zijn afhankelijk van het openbaar vervoer om een langere afstand af te leggen en kunnen dus mogelijk woensdag minder makkelijk gaan stemmen.

De vakbonden maakten dinsdag bekend tijdelijk te stoppen met het organiseren van stakingen, maar wel pas ná woensdag. “Schort het dan gewoon ter plekke op,” aldus een woordvoerder van de Oogvereniging. “Ik heb begrip voor de stakingen, maar nu wel iets minder.”

De Oogvereniging roept gemeenten op om gratis alternatief vervoer, zoals taxi's beschikbaar te stellen voor mensen met een beperking.

Politieke partijen voeren actief campagne op TikTok, hoewel een Kamermeerderheid voor een verbod is van het sociale medium op telefoons van rijksambtenaren. Onder meer VVD, GroenLinks, Forum voor Democratie (FVD), BVNL en de BoerBurgerBeweging (BBB) posten regelmatig filmpjes in aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen.

FVD-voorman Thierry Baudet post de meeste video’s, vaak op zijn persoonlijke account met ruim 73.000 volgers. Daarnaast is FVD met een partijaccount actief op TikTok.

VVD en GroenLinks posten ook meerdere filmpjes op TikTok in de laatste dagen voor de verkiezingen. De VVD is actief via een partijaccount.

Caroline van der Plas (BBB) en Wybren van Haga (BVNL) plaatsen ook filmpjes met stemoproepen.

Droog zal het waarschijnlijk niet blijven tijdens de verkiezingen van aankomende woensdag. Het kwik ligt zo rond de 9 graden, met onstuimig weer. Vooral ’s ochtends is daarbij ook kans op een aantal winterse buien, meldt Weeronline. 

In aanloop naar de Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen heeft een meldpunt voor kiezers met een lichamelijke of verstandelijke beperking. Daar kunnen ze terecht voor negatieve (en positieve) ervaringen met stembureaus

De BoerBurgerBeweging (BBB) stevent af op een megawinst bij de verkiezingen van woensdag. In vijf provincies wordt de nieuwkomer overduidelijk als grootste partij gepeild.  Lees hier meer. 

Het zijn ‘slechts’ Provinciale Verkiezingen, maar de uitslag van 15 maart kan flinke gevolgen hebben voor de bestuurbaarheid van het land. Conflicten tussen Den Haag en provincies en spanningen binnen het kabinet liggen op de loer.

Nog geen idee op welke partij te stemmen? Geen zorgen: met deze kieswijzer ontdek je welke partij het beste bij je past. 

Stemmen kan tegenwoordig (bijna) overal in de stad. Wil je er een speciale gebeurtenis van maken dan hebben wij een overzicht gemaakt van de mooiste locaties in de stad waar een stem uitgebracht kan worden. Doe je er je voordeel mee!

Komende woensdag staan in heel Nederland de Provinciale Verkiezingen op het programma. In dit liveblog houden we de laatste ontwikkelingen bij.

Wat zijn de belangrijkste onderwerpen van de Provinciale Verkiezingen in Noord-Holland? Wij hebben ze op een rijtje gezet: woningbouw, Tata Steel, Schiphol, Windmolens, stikstof en de verbindingsweg tussen de A8 en de A9.