De radicale actiegroep RaRa pleegde 35 jaar geleden een aanslag op de Makro in Duivendrecht. Slachtoffers vielen er niet, maar eigenaar SHV trok zich uiteindelijk wel terug uit Zuid-Afrika. Kunstenaar Pieter Paul Pothoven maakte er een audiowerk over, dat in het Stedelijk te beluisteren valt.
Terwijl in het Noord-Ierse Belfast in de jaren tachtig regelmatig een bom van de IRA, de Irish Republican Army, afgaat en de links-terroristische Rote Armee Fraktion (RAF) onze oosterburen opschrikt, moet ook Nederland er in 1985 aan geloven – nota bene in het anders zo rustige Duivendrecht. In de nacht van 16 op 17 september 1985 stijgen de woeste vlammen boven de keurige huisjes uit in het dorpje naast Amsterdam. De Makro aan de Flinesstraat brandt af.
Revolutie in Zuid-Afrika
Er wordt eerst nog gedacht aan kortsluiting of een ongeluk, totdat bij persbureau ANP een paginalange verklaring binnenkomt die oproept tot het ‘steunen van de revolutie in Zuid-Afrika en het vormen van een front in West-Europa’. Afzender: de Revolutionaire Anti Racistiese Aktie, afgekort RaRa – ze schrijven zelf overigens ‘RARA’.
Het was niet het enige Makrofiliaal dat de groep in brand zou steken: er volgden nog vier vestigingen, onder meer in Duiven (Gelderland) en Nuth (Limburg). Het leidde niet tot doden of gewonden, maar wel tot een schade van omgerekend 150 miljoen euro.
De Makro was in handen van de Steenkolen Handels Vereniging (SHV), die weer in het bezit was van de steenrijke Nederlandse familie Fentener van Vlissingen. Die familie was actief in Zuid-Afrika, waar toentertijd nog het apartheidsregime heerste. De RaRa had het overigens niet alleen gemunt op Makro: ook Shell moest het regelmatig ontgelden.
De actiegroep heeft uiteindelijk weten te bereiken dat de familie Fentener van Vlissingen zich terugtrok uit Zuid-Afrika. Als nog één aanslag op een vestiging gepleegd zou worden, zouden ze door het hele land gesloten worden. De verzekering wilde namelijk niet meer de schade dekken. En Paul Fentener van Vlissingen? Die werd continu beveiligd.
RaRa is nooit officieel opgeheven: tot in de jaren negentig voerde de groep nog fel actie tegen wat ze de ‘verrechtsing’ van Nederland noemde. De focus verschoof van aanslagen op bedrijven naar aanslagen op de overheid, zoals die op de woning van staatssecretaris van Justitie Aad Kosto in 1991 en het ministerie van Sociale Zaken in 1993.
Nog steeds is onbekend wie achter RaRa zaten, alleen René Roemersma is in 1988 voor de rechter verschenen. In hoger beroep werd hij vrijgesproken. In de aflevering over RaRa van het televisieprogramma Andere Tijden zegt hij: “Het was een alles-of-nietshouding. Van verzet tegen de staat, tegen de overheid en de verburgerlijking.” Na zijn proces heeft Roemersma Nederland verlaten, en is hij vertrokken naar het oerwoud van Venezuela.
Obsessie met verzet
Kunstenaar Pieter Paul Pothoven (39) heeft de laatste aanslag van RaRa, op het ministerie van Sociale Zaken, nog op televisie gezien als jonge tiener. “Het ligt altijd nog ergens achter in mijn bewustzijn.” Reden voor Pothoven, kleinzoon van een actieve verzetsstrijder in de Tweede Wereldoorlog, om onderzoek te doen naar de actiegroep die altijd in mysteriën gehuld is gebleven.
“Ik heb een levenslange obsessie gehad met verzet,” zegt Pothoven. “Maar door de jaren heen is mijn eigen aandacht verschoven van verzet in de oorlog naar verzet in meer recente tijden.” Zo zijn de idealen waar RaRa voor streed – tegen racisme en economische uitbuiting – ook idealen waar Pothoven zich mee identificeert.
Uiteindelijk is het hem gelukt om in contact te komen met de activisten die toentertijd de Makro in brand hebben gestoken. “Het zijn mensen met banen, sommige hebben kinderen, sommigen niet. Als je ze op straat zou tegenkomen, zijn het doorsneemensen.”
Stedelijk Museum
Na zo’n twintig uur aan interviews verzameld te hebben heeft Pothoven het audiowerk observatie contra observatie gemaakt, dat nu in de tentoonstelling In the Presence of Absence in het Stedelijk Museum te beluisteren valt. “Ik zie apartheid niet als een soort van beschaving die verschilt van de maatschappij waarin wij hier leven,” zegt één van de anonieme activisten in het werk. “Ik zie apartheid als een ruwe, ongeslepen variant van het Westen. Die zogenaamde westerse beschaving is in de kern een onmenselijk systeem.” De activist roept op tot radicale verandering. “En ja, het ligt voor de hand om op fietsafstand te beginnen.”
Kunstenaar Pothoven wil het verhaal puur vanuit het oog van de activisten vertellen. “Er is veel over RaRa gezegd, maar vaak vanuit een scheef verhaal zonder wederhoor, vaak het perspectief van de politie.” Zeker gezien het momentum dat antiracisme de afgelopen maanden heeft gekregen, vindt Pothoven het belangrijk om de geschiedenis van RaRa te delen. “Ik zou nooit oproepen tot brandstichting,” benadrukt hij, “maar jongere activisten kennen RaRa vaak niet, terwijl het onderdeel is van de lange geschiedenis van de strijd tegen racisme in Amsterdam.
Leefde RaRa weer op in 2006?
In 2006 werd een aanslag gepleegd op de drukkerij van PCM aan de Van der Madeweg – waar onder meer deze krant, maar ook de Volkskrant en Trouw worden gedrukt.
Mogelijk werd daarbij een granaatwerper gebruikt. Saillant detail is dat de drukkerij niet heel ver verwijderd is van de Makro in Duivendrecht, waar RaRa haar eerste aanslag in 1985 pleegde.
Het leidde dan ook tot klamme handjes bij de nieuwsredacties, maar ook de opsporingsdiensten, toen bij persbureau ANP een e-mail opdook waarin de aanslag werd opgeëist door RaRa.
Maar niets bleek minder waar: de mail was afkomstig van een 43-jarige Arnhemmer die niets met RaRa te maken had. Het is daarentegen altijd onbekend gebleven wie de aanslag daadwerkelijk pleegde – en waarom de Arnhemmer valselijk namens RaRa de aanslag heeft opgeëist.
